O'zbеkiston rеspublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti roman german tillari fakulteti

Tarjimaning til muammolari

Til bilish – tarjimaning birlamchi sharti bo‘lsa-da, tarjima uchun faqat shuning o‘zigina kifoya qilmaydi. Matnning mazmuni, muallifning maqsadini tushunish va boshqa tilda ifodalab berish uchun ko‘pincha tildan tashqari ham ancha-muncha narsalarni bilishga to‘g‘ri keladiki, bu g‘ayrilisoniy omillar deyiladi. Binobarin, tarjimaning faqat til bilan bog‘liq, til doirasida hal qilinadigan muammolari lisoniy, til qobiqlarini yorib o‘tgan, tildan tashqari muammolari g‘ayrilisoniy muammolar hisoblanadi. G‘.Salomovning yozishicha, “tarjima, shubhasiz, lisoniy faoliyatga asoslanadi, lekin sof til tafovutlarini bartaraf qilish tarjima jarayonida bosib o‘tiladigan bir bosqichdir, xolos. Tarjima ikki grammatika (grammatik sistema), tarixan tarkib topgan ikki uslubiy sistema, ikki tarixiy-adabiy an’ana, ikki she’riy sistema, ikki individual yozuvchi – avtor va tarjimonning qiyos qilinishi yoxud to‘qnashuvini taqozo etuvchi ijodiy jarayondir”³. “Asl nusxa bilan tarjima tili bevosita bir-biriga teng emas. Ikki tilning lisoniy imkoniyatlari bir-biriga “ekvivalentlik holatida bo‘lmaydi. Shu sababdan ko‘r-ko‘rona tarjima qilish mumkin emas. So‘zlarning aniq mazmuni bilan estetik sifatlari o‘zaro bir-birining o‘rnini qoplay olmaydi. Shuning uchun ham matnning tili qanchalik serma’no, badiiy tarafdan serjilo bo‘lsa, tarjima shunchalik qiyinlashadi”⁴.
Asl nusxa va tarjima o‘rtasidagi tafovutlar:
– so‘zlar aro tafovutlar;
– ikki tilning grammatik tuzilishi o‘rtasidagi farqlar;
– obrazli iboralar, maqol-matallar tarjimasi;
– ikki adabiy uslub aro tafovutlar;
– ikki madaniyat, ikki urf-odat, ikki din aro tafovutlar;
– she’riy tizimlar aro o‘zgachaliklar;
– muallif va tarjimon uslubidagi mushtarak va farqli jihatlar;
– badiiy san’atlarni qayta yaratish;
– milliy o‘ziga xosliklar (axloq me’yorlari, imo-ishoralar;
– bir tilda bo‘lib, ikkinchi tilda yo‘q tushunchalar;
– bir tilda ijobiy, ikkinchi tilda salbiy ma’no ifodalaydigan so‘z va tushunchalar;
– shakldosh, ma’nodosh va ko‘p ma’noli so‘zlar tarjimasi;
– tarjimada ruhiy omillar;
– muallif va mutarjimning ruhan yaqinligi va hamfikrligi;
– muallif va mutarjimning usluban yaqinligi;
– tarjimada yosh masalasi;
– tarjimada teran hissiyot, nafosat, kinoya-piching, hazil-hajv, kosa tagidagi nimkosalarni berish;
– tarjimada ohang, jo‘shqinlik va vazminlikni ifodalash.
“Ikki lisoniy sistemani chog‘ishtirish bilan quyidagi natijalarga erishish mumkin: a) ikki tilning qaysi axborot vositalarini taxminan ekvivalent hisoblasa bo‘lishi; b) asl nusxa tilida mavjud bo‘lgan qanday axborot vositalarining tarjima tilida mavjud emasligi; v) asl nusxa tilida mavjud bo‘lmagan qanday axborot vositalari tarjima tilida mavjudligi”⁵.