O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruv fakul’teti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy tarbiyа gigienasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Chaqqonlikni rivojlantirish. Chaqqonlik deganda, minimal vaqt birligida bajariladigan harakat amallari tushuniladi.
Chaqqonlik – mushak qisqarishlarining tezligiga, mushak tolasida kimѐviy energiyani mobilizatsiya qilinish kuchiga va uni qisqarishning mexanik energiyasiga aylanishiga bog‘liq. Chaqqonlikni rivojlantirishda eng katta samaraga 8 ѐshdan to 15–16 ѐshgacha erishish mumkin. Chaqqonlik – tezkor mashqlarni qayta-qayta bajarishda rivojlanadi. Qisqartirilgan intervallarda dam olish bilan ishlarni tezkor bajarish tezlikka chidamlilikni rivojlantiradi. Tezkor va kuchli yuklamalar paytida mushaklarda sodir bo‘ladigan biokimѐviy jaraѐnlar bir–biriga juda o‘xshash, shu tufayli, chaqqonlikni rivojlantirish kuchni rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Chaqqonlik – maksimal tez tempda bajariladigan mashqlar ѐrdamida rivojlanadi. Bunday mashqlar sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:
1) qisqa masofalarga (20-30-50 m) yugurish;
2) uzunlikka, balandlikka sakrash, joyidan turib sakrash, tekis joyda va tepalikka birdan sakrashlar, gimnastik otning ustiga sakrash;
3) uloqtirish;
4) shtanganing toshi, grifi bilan ѐki yengil og‘irlikdagi shtanga bilan tez bajariladigan mashqlar;
5) qo‘lda gantellarni ushlab 5-10 s davomida ―boks‖ harakatlarini bajarish.
Tez–tez trenirovka qilish, tezlik sifatlarini to‘liq tiklagan holda yuklamani qaytarib turish zarur.
Epchillikni rivojlantirish. Epchillik – bu, yangi harakatlarni tez o‘rganish va keskin o‘zgaruvchan sharoit talablariga mos ravishda harakatlar faoliyatini tezkor qayta qurish qobiliyati. Epchillik mezonlari bo‘lib, harakatlarni muvofiqlashtirish va aniqligi xizmat qiladi.
Epchillikni rivojlantirish uchun sport o‘yinlaridan, akrobatika va sport gimnastikasi elementlaridan, kurashdan va h.k. foydalaniladi. Epchillikni rivojlantirish ѐshga, jinsga, gavda tuzilishiga va h.k. bog‘liq. Chidamlilikni rivojlantirish. Chidamlilik – bu, odamni uzoq muddat davomida ish qobiliyatini pasaytirmagan holda ish bajarish qobiliyatidir. Ishni davom ettirishni chegaralaydigan asosiy omil – charchash hisoblanadi. Charchashni erta boshlanishi chidamlilikni yetarli darajada rivojlanmaganligidan dalolat beradi. Charchashni ancha kech yuzaga kelishi – chidamlilikning rivojlanish darajasini yuqoriligi oqibatidir. Sportchining chidamlilik darajasi fiziologik ko‘rsatkichlar (kardiorespirator tizimi, biokimѐviy ko‘rsatkichlar va h.k.) bo‘yicha aniqlanadi.
Chidamlilikni – charchashni yengish qobiliyati sifatida belgilash va buni chidamlilik rivojlanishini belgilovchi asosiy omil deb hisoblash mumkin. Faqatgina charchashgacha (boshqa iloji bo‘lmagunga qadar) bajariladigan ish va boshlanaѐtgan charchashni yengish organizmning chidamliligini oshishiga ko‘maklashadi. Bajarilaѐtgan ish o‘rtacha tempda amalga oshirilganda chidamlilik yaxshiroq rivojlanadi. Umumiy va maxsus chidamlilik farqlanadi. Umumiy chidamlilik har tomonlama jismoniy tayѐrgarlik orqali erishiladi, lekin trenirovkalar (past–baland joylarda yugurish, chang‘ida yurish, akademik eshkak eshish va h.k.), albatta bajarilishi kerak.