O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo – texnologiya instituti “tasdiqlayman”

Ishdan maqsad: katalizator tashuvchilarni katalitik jarayonlar uchun
tayyorlash. 


Ish yuzasidan nazariy ma’lumotlar: katalizator tashuvchilar sifatida
solishtirma yuzasi kichik bo’lgan diatomit, pemza, asbest va yuzasi yuqori darajada 
shakllangan serg’ovak Al
2
O

3
, MgO

,
silikagel, alyumosilikatlar ishlatiladi. Shulardan
ba’zi birlari bilan yaqindan tanishamiz.
Asbest-tolasimon tuzilishga ega bo’lgan minerallar guruxidan iborat. Kimyoviy 

tarkibiga asosan asbestli minerallar magniy, temir, kaltsiy va natriylarning suvli

silikatlaridan iborat. Kam gidratlangan (havo rang) asbestning sirt 150 m
2
/g atrofida 

bo’lib, u yuqori xaroratga chidamli, kimyoviy ta’sirlarga bardoshlidir. Katalizator

shimdirishdan avval xar xil qo’shimchalardan tozalash uchun asbesga kislota eritmasi 
bilan ishlov beriladi.
Diatomit (kizelgur)- tog’ jinsi, uning asosiy tarkibi quyidagicha, mass% da: 

---

6

SiO
2
……………………………70-90 

Fe
2

O
3

……………………………2-10 

CaO+MgO……………………….4 

G’ovaklilik,% ...........................60-80 

Solishtirma yuzasi, m

2
/g .......... 10-50 

Diatomitning mexanik mustahkamligi kichik bo’lganligi sababli, u yirik holda

ishlatiladi. 


Aktivlangan ko’mir (AK). AKni sanoatning turli tarmoqlangan sorbent,
katalizator, katalizator tashuvchi sifatida qo’llanilishi, uning serg’ovaklik (60-70%), 
elektr o’tkazuvchanlik va yuzasining kimyoviy xususiyatga ega ekanligiga asoslangan.
Texnik AK tarkibi 88-98% ugleroddan iborat. Qo’llanilish sohasiga nisbatan sanoatda 
chiqariladigan aktivlashtirilgan ko’mirlarni 3 asosiy sinfga ajratish mumkin: 1)
siyraklashgan, 2) rekuperatsiyalangan, 3) gaz turidagi ko’mirlar. Katalizator va 
katalizator tashuvchi sifatida uchunchi sinfga oid ko’mirlardan foydalaniladi. Bu
ko’mirlarning turi va ularning xossalari 1-jadvalda ko’rsatilgan. 
Gaz turidagi aktivlashtirilgan ko’mirlarning g’ovaksimon strukturasining 

ko’rsatkichlari

1-jadval 
Ko’mirnin
g turi

Massasi
,

g 

G’ovaklarnin

g umumiy 
solishtirma
xajmi, sm
3
/g

Mikro
g’ovakla

r sm
3
/g 

Makro
g’ovakla

r sm
3
/g 

O’tuvcha

n
kovaklar, 

sm
3

/g 

O’tuvchan

kovaklarnin
g
solishtirma 

yuzasi. m

2
/g 

AG-2
600

0,60
0,30

0,25
0,05

33
SKT

420
0,98

0,51
0,27

0,20
108

SKT-2B
490

0,75
0,45

0,21
0,09

60
Yodli

KAD
380

1,00
0,34

0,51
0,15

110
BAU

260
1,50

0,23
1,19

0,08
57

Umuman olganda, ko’mirlar multidispers g’ovakli strukturaga ega. Ularni 

tayyorlash uchun organik xom ashyolarni xar xil turlari: qattiq yoqilg’i (torf, antratsit,

qo’ng’ir va toshko’mir), yog’och, charm sanoati chiqindilari, yong’oq po’sti, suyak va 
boshqalar ishlatiladi. Dastlab havosiz termik ishlov berish natijasida xol ko’mir
olinadi, keyin unga suv bug’i yordamida uglerod dioksid va boshqa birikmalar 
(karbonatlar, sulfatlar, rux xlorid) ishtirokida 900
0
S da ishlov beriladi. Bunda 

uglerodning bir qismi yonadi:

S+SO

2
=2SO