O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura – qurilishinstituti «qurilishni boshqarish» fakulteti

Bitiruv  mаlаkаviy  ishining  tаrkibiy  tuzilishi. 

Bitiruv  mаlаkаviy  ishi 

kirish, uch bоb, хulоsа vа tаkliflаr, fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr ro’yхаtidаn ibоrаt.

 

---

 

6 

I.BОB  KO‘CHMAS MULK OB’EKTINI BOSHQARISHNING  NAZARIY 

ASOSLARI

 

1.1.

 

Ko‘chmas mulk ob’ektlari, xususiyatlari va o‘ziga xos jihatlari 

 

Jahon  moliyaviy  –  iqtisodiy  inqirozi  jahondagi  ko’plab  rivojlangan 

mamlakatlar  iqtisodiyotiga  sezilarli  ta’sir  ko’rsatayotgan  hamda  bu 

mamlakatlarning  ko’chmas  mulk  bozorida  murakkab  va  o’zgaruvchan  sharoitni 

yuzaga  keltirib  turgan  hozirgi  kunda  respublikamizda  ko’chmas  mulk  bozorini 

rivojlantirish hozirgi kunning ustuvor vazifalaridan biri hisoblanadi .  

Mamlakatimizda  shakllanib  kelayotgan  ko’chmas  mulk  bozorida  hamda 

iqtisodiyot tarmoqlarida ko’chmas mulk ob’ektlari ishtirokida amalga oshiriladigan 

barcha  iqtisodiy  jaroyonlarda  ko’chmas  mulk  ob’ektlarini  baholash  bilan  bog’liq 

faoliyatni  tashkil  etish  va  uni  respublikamiz  iqtisodiyotining  turli  sohalari 

xususiyatidan  kelib  chiqqan  holda  takomillashtirish  masalalaridan  biri  sifatida 

qarash mumkin. 

Respublikamizda  shakllantirilgan  ko’chmas  mulk  bozori  faoliyatini  tashkil 

etish  va  ko’chmas  muklki  baholash  bilan  bog’lik  uslubiy  asoslarini  o’rganish 

hamda 

baholash 

faoliyati 

bilan 

bog’liq 

jarayonlarni 

takomillashtirish 

mamlakatimizda  ko’chmas  mulk  bozori  infrastrukturasini  rivojlantirish  imkonini 

beradi. 

Ko‘chmas  mulk  ob’ektlari,  xususiyatlari.

  “Ko‘chmas  mulk”  deb,  qo‘llanish 

sohasi  bo‘yicha  va  o‘zining  tavsiflari  hamda  xususiyatlariga  zarar  yetkazmagan 

holda foydalanilishi ko‘chishini inkor etadigan mulk hisoblanadi. Ularga: binolar, 

inshootlar, yer uchastkalari va yer bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa mulklar kiradi. 

“Ko‘chmas  mulk”  so‘zi  ba’zi  tasavvurlarga  ko‘ra  rus  tilidagi  uch  so‘zdan 

hosil bo‘lgan “qo‘zg‘almas”, “mulk”, “mulkka egalik”. 

Kelib chiqishiga ko‘ra ko‘chmas mulk ob’ektlari quyidagi turlarga bo‘linadi: 



 

insonning ishtirokisiz tabiat tomonidan yaratilgan ko‘chmas mulk ob’ektlari; 



 

inson mehnati natijasida yaratilgan ko‘chmas mulk ob’ektlari; 

---

 

7 



 

inson mehnati bilan yaratilgan, lekin tabiat bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, u siz 

faoliyat ko‘rsata olmaydigan ko‘chmas mulk ob’ektlari. 

Iqtisodiyot  nuqtai  nazaridan  ko‘chmas  mulk  ob’ektiga 

manfaat  va  daromad 

manbai

 sifatida qarash mumkin.  

Manfaat tushunchasiga iqtisodiyot nazariyasida iste’molchi talabini qoniqtira 

oladigan (farovonlik darajasini oshira oladigan) har bir iste’molchi tanlovi ob’ekti 

deb  qaraladi.  Predmetlar  bilan  birgalikda  harakatlar  ham  manfaat  sifatida  xizmat 

qilishi  mumkin  (bu  holda,  ko‘chmas  mulk  ob’ektlari  va  ko‘chmas  mulk  bozorida 

ko‘rsatiladigan xizmatlar tushuniladi). Shuni ta’kidlash lozimki, bunda moddiy va 

nomoddiy xarakterga ega manfaatlar orasida hech qanday farqlar ajratilmaydi. 

Tarkibiy qismi sifatida yer uchastkasiga ega bo‘lgan barcha sun’iy qurilishlar 

(ko‘chmas  mulk  ob’ektlari)  ularni  yer  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan  ob’ektlardan 

farqlash imkonini beruvchi belgilarga ega : 

1.

 

Statsionarlik,  muqimlik,  qo‘zg‘almaslik

-bu  belgilar  ko‘chmas  mulk 

ob’ektining  yer  bilan  mustahkam  jismoniy  bog‘liqlikni  va  kelajakda  foydalanish 

uchun yaroqsiz holga keltiruvchi jismoniy tugatmasdan turib va shikastlanishlarsiz 

bo‘shliqda harakatlanmasligini ifodalaydi. 

2.

 

Moddiylik

-ko‘chmas mulk ob’ekti doimo natural-jism va qiymat shakllarida 

harakat qiladi. Ko‘chmas mulk ob’ektining jismoniy tavsiflari uning o‘lchamlari va 

shakli,  noqulayliklari  va  xavf-hatar,  atrof-muhit,  kelish  yo‘llari,  kommunal 

xizmatlar,  yer  usti  va  osti  qatlamlari,  landshaft  va  h.k.lar  haqidagi  ma’lumotlarni 

qamrab  oladi.  Bu  tavsiflar  yig‘indisi  ko‘chmas  mulk  ob’ekti  qiymatining  asosini 

tashkil qiluvchi ob’ektning jismoniy foydaliligini ko‘rsatadi.  

3.

 

Ko‘chmas  mulk  ob’ektlarining