O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti pedagogika fakulteti 201- “Amaliy psixologiya” guruhi talabasi Otajonova Nargizaning “ Umumiy psixodiagnostika” fanidan kurs ishi mavzu: Bajardi: Qabul

Menejerning asosiy funksiyasi sifatida motivlashtirish ahamiyati

Motivlashtirishda X (iks) va U (igrek) nazariyalari ham alohida o‘rinni tutadi. Bu nazariyalarning muallifi amerikalik ruxshunos D.Mak Gregor bo‘lib, u boshqaruvchi va xodimlarning mehnatga bo‘lgan munosabatini ifodalaydi.
X (iks) nazariyasi bo‘yicha ishchilar ishlashni xohlamaydi, javobgarliqdan qochadi, ular tabiatan yalqov, ishyoqmas bo‘ladilar. Shu bois, ularni doimo turtib, majburlab, nazorat qilib, jazo bilan qo‘rqitib turish kerak. Shundagina ular korxona uchun yaxshi ishlaydilar.
U (igrek) nazariyasida kishilarga ishonib, qobiliyatlarini rivojlantirib, ular o‘zlarining foydaliligi va muhimliklarini his qilishsa, ishdan qoniqish hosil qilishsa, shundagina korxonaga katta foyda keltirish mumkin deyiladi. Bu nazariya xodimning o‘z mehnatidan qoniqish hosil qilishiga hamkorlik ko‘rsatuvchi:
-xizmatlarning tan olinishi;
-xizmatdagi o‘sishi;
-malakasining oshishi;
-mas’uliyatning yuqoriligi kabi omillarni motivatsiyaga da’vat etuvchi omillar deb talqin qiladi.
Bu nazariyaga binoan boshqaruvchi ko‘rsatma beribgina qolmay, har bir kishining qobiliyatini ishga yo‘naltiradi. Ishning ko‘zini bilgan rahbar o‘z qo‘l ostidagilariga vakolatlar va qabul qilingan qarorlarni bajarishda erkinlik beradi. Umuman rahbar oldida quyidagi ikki maqsad turishi kerak:
-motivatsiya vositalarini yaxshilash yo‘li bilan qo‘l ostidagilarning norozilik darajasini pasaytirib borish;
-xodimlarning tashabbusini uyg‘otadigan motivatsiyaning kuchli vositalarni qo‘llab, ularning ehtiyojlarini to‘laroq qondirish.

Xorij psixologiyasida o‘qish motivlarining nazariy tahlili

O‘qish, o‘quv faoliyati motivlari haqidagi chet el olimlarining asarlarida ilgari surilgan g‘oyalarini tahlil qilar ekanmiz, quyidagilarga e'tiborni qaratish joizdir. Jumladan, nemis olimi Z.Freyd va U.Makdaugall motivasion omil sifatida hayvonlardagi organik ehtiyojlarni, ya'ni instinktni odamlarga nisbatan qo‘llay boshlashdi va inson fe'l-atvoriga bo‘lgan qarashlar ichida birinchi nazariya sifatida maydonga chiqdi.
Bulardan tashqari XX asr boshlarida yana ikki yangi yo‘nalish paydo bo‘ladi, bu motivatsiyaning xulq nazariyasi va oliy asab faoliyati nazariyasidir.
Inson xulqi affektiv kognitiv determinasiyasi muammosini tahlil qila turib, kognitiv psixologiyaning boshqa vakili X.Xekxauzen shunday xulosaga keladi-ki, faoliyat determinasiyasi kognitiv (bilish) va affektiv jihatlari bir-biri bilan chambarchas bog‘liq ekan, ulardan qaysi biri rag‘batlantiruvchi kuch ekanligi haqidagi savol o‘z ma'nosini yo‘qotmadi.
Ta'lim-tarbiya jarayonida o‘qish motivatsiyasining o‘rni butun dunyo olimlari tomonidan tan olingan va har tomonlama o‘rganilgan. O‘quv samaradorligini oshirishda o‘quv motivatsiyasining rolini chet el olimlari o‘z tadqiqotlarida tadqiq qildilar. Shu nuqtai nazardan turib, qo‘zg‘atuvchilardan tashqarida sodir bo‘ladigan xatti-harakatlarni tushuntirish bo‘yicha bir talay modellar ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni ko‘rib chiqish ichki motivatsiyaning mexanizmlarini tahlil qilishda qo‘l keladi. Shunday modellardan birini Olport taklif qiladi. Olport ichki motivatsiya bilan bog‘liq bo‘lgan uchta motivasion tushunchalarni tahlil qiladi: funksional avtonomiya, yetarli darajadagi harakat va "Men"ning jalb qilinganligi. U funksional avtonomiya tamoyilini faoliyat dastavval boshqa sabab bo‘yicha paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan holda, o‘zi uchun maqsadga aylanishi holatini tushuntirish uchun kiritadi.