|
Ishdan maqsad:Chinniguldoshlar oilasiga kiruvchi o’simliklarni tarqalishi va turlari bilan tanishish.
Ishning vazifalari.
Oilaga mansub o’simliklar ro’yhatini tuzish.
Oilaga mansub o’simliklar haqida ma’lumot to’plash.
Shu oilaga kiruvchi o’simliklarni ahamiyatini o’rganish.
Adabiyotlar sharhi.
O‘rta Osiyo hududida ham tabiiy o'simliklarni o'rganish qadim zamonlardan boshlangan. O‘rta Osiyo, shu jumladan hozirgi O'zbekiston o‘simliklariga oid ma’lumotlarni bundan bir necha yuz yillar ilgari yashagan mashhur allomalarimizning asarlarida uchratamiz. Masalan, Abu Rayhon Beruniy (973—1048) tabobatga bag'ishlangan „Kitob as-Saydana fit-tibb“ nomli asarida diyorimizda o'sadigan juda ko‘p dorivor o'simliklar haqida ma’lumotlar bergan. Abu Ali ibn Sino (980—1037) „Tib qonunlari“ va „Kitob ush-shifo“ nomli asarlarida O‘rta Osiyoda o‘sadigan ko'pgina dorivor o'simliklarni aniq tavsiflab, ularning shifobaxsh xususiyatlarini to'liq ko'rsatgan. IX asrda yashagan Mahmud Qoshg'ariyning „Devonu lug'atit turk“ nomli kitobida ham qadimgi Turkiston hududida uchraydigan 200 ga yaqin o'simlik turlari haqida qimmatli ma’lumotlar berilgan. Mashhur olimlarimizdan akad. Q.Z.Zokirov (1903—1992) „Zarafshon daryosi havzasining o‘simliklari“ (2 tomli), akad. Y.P.Korovin ,,0‘rta Osiyo va Janubiy Qozog‘iston o'simliklari qoplami“ (2 tomli), prof. I.I.Granitov „G'arbiy-Janubiy Qizilqum o‘simliklari qoplami“ (2 tomli), prof. M.M.Arifxonova ,,Farg‘ona vodiysi o‘simliklari“ (2 tomli) nomli asarlari bilan 0‘rta Osiyoda botanika fanining taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shdilar.
Mashhur botanik olim P.A.Baranov (1882—1962) 0‘zbekistonda o‘simliklar anatomiyasi va embriologiyasi ilmini, akad. J.K.Saidov (1909—1999) csa o‘simliklar anatomiyasi, morfologiyasi va fiziologiyasi ilmini rivojlantirishga salmoqli hissa qo‘shdilar.Akad. A.M.Muzaffarov (1909—1997) O'zbckiston tuban o‘simliklarini o‘rganish va ulardan xalq xo'jaligida foydalanishni ilmiy jihatdan asoslab berdi.
V.Simmerman yuksak o‘simliklarning turlarini - teng sporalilarga va urug‘lilarga bo‘lib, ularni geologik davrlarda uchrashini foiz hisobida ko‘rsatadi. Rossiyada o‘simliklar sistematikasiga P.Goryaninov (1795-1865) katta qissa qo‘shadi. U 1894 yilda «Tabiat tizimining o‘ziga xos qirralari» nomli kitobida tabiatda taraqqiyot oddiydan-murakkabga tomon yo‘nalishda borishini va tuban o‘simliklardan -yuksak o‘simliklar kelib chiqqanligini ta’kidlaydi. P.Goryaninov o‘simimklar dunyosini, 12 ta sinf, 48 ta qabila va 187 ta oilaga bo‘ladi. Filogenetik sistemani tuzishda M.Gorajanin, N.Kuznetsov (1914), X.Gallir (1912), A.Vaga, D.Zerov, CH.Bessi (1995), D.J.Xatchinson va N.Bushlarning xizmatlari benihoya katta bo‘ldi.
SHuningdek filogenetik tizimga bag‘ishlab, A.Krankvist, R.Dalgren (1880), A.L.Taxtadjyan (1987) kabilar ham qator ilmiy asarlar yaratishdi. A.L.Taxtadjyan, A.Krankvist va V.Simmerman (1966) bilan hamkorlikda yuksak o‘simliklarni quyidagi bo‘limlarga ajratadi.
Rhyniophyta, 2. Bryophyta, 3. Psilophyta, 4. Lycopodiophyta, 5. Equisetophyta, 6. Polypodiophyta, 7. Pinophyta, 8. Magnoliophyta
1941 yilda taniqli botanik A.L.Taxtadjyan hozirgi psilofitlarni psilotlar deb yuritish va uni mustaqil bo‘lim sifatida atashni tavsiya qiladi. Hozirgi kunda yuksak o‘simliklar kuyidagi 9 bo‘limdan iborat.
1. Rhyniophyta, 2. Zosterophyta, 3. Bryophyta, 4. Lycopodiophyta, 5. Psilotophyta, 6. Equisetophyta, 7. Polypodiophyta, 8. Pinophyta, 9. Magnoliophyta.
O’zbekistondagi botaniklardan M.G.Popov, P.Korovin, I.I.Granitov, Q.Z.Zokirov kabi olimlar ham sistematika fanining taraqqiyotiga munosib hissa qo’shdi. O’zbekiston olimlarining juda katta yutug’i shundan iborat bo’ldiki, ular 10 jildlik O’rta Osiyo o’simliklari aniqlagichini bosmadan chiqardi. Hozirgi kunda O’zbekiston sistematiklari O’zbekiston florasini o’zbek tilida nashr qilish ustida ish olib borishmoqda.
Q.Z.Zokirov (1903—1992) „Zarafshon daryosi havzasining o‘simliklari“ (2 tomli), akad. Y.P.Korovin ,,0‘rta Osiyo va Janubiy Qozog‘iston o'simliklari qoplami“ (2 tomli), prof. I.I.Granitov „G'arbiy-Janubiy Qizilqum o‘simliklari qoplami“ (2 tomli), prof. M.M.Arifxonova ,,Farg‘ona vodiysi o‘simliklari“ (2 tomli) nomli asarlari bilan 0‘rta Osiyoda botanika fanining taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shdilar.
Mashhur botanik olim P.A.Baranov (1882—1962) 0‘zbekistonda o‘simliklar anatomiyasi va embriologiyasi ilmini, akad. J.K.Saidov (1909—1999) csa o‘simliklar anatomiyasi, morfologiyasi va fiziologiyasi ilmini rivojlantirishga salmoqli hissa qo‘shdilar.
S. S. Sahobiddinov qalamiga mansub bo'lib, uning 1957- yili nashr etilgan birinchi tomi sporali va ochiq urug'li o'simliklarga, ikkinchi tomi (1966- y.) esa yuksak o'simliklarga bag'ishlangan. Bu qo'llanma o'zbek tilida yozilib, nashr etilgan dastlabki kitoblardan biri edi. U botanika terminologiyasi hali ishlab chiqilmagan bir davrda yuzaga kcldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
