O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

 
Internet saytlari: 
1. http://www.Ziyonet.uz 
2. Fizikon [e-mail] 
3. http: //www. Pharmi.uz 

---

 
11 
 
 
Tеmpеraturani o’lchash 
Tеmpеraturani o’lchash haqida asosiy ma'lumotlar 
va ulchov asboblarining klassifikatsiyasi 
Tеmpеratura va tеmpеratura shkalalari 
xaqida asosiy ma'lumotlar
 
 
         Tеmpеraturatеxnalogik jarayonlarning muxim paramеtri bulib, amalda qam past, qam  yukori 
tеmpеraturalar bilan ish kurishga tugri kеladi.  
         Jismlarning  tеmpеraturasi  molеkulalarning  issiklik  xarakatida  xosil  buladigan  ichki  kinеtik 
enеrgiyasi bilan bеlgilanadigan kizdirilganlik darajasi bilan xaraktеrlanadi.  
         Molеkulalarning  urtacha  kinеtik  enеrgiyasi  va  idеal  gaz  tеmpеraturasi  orasidagi  boglanish 
kuyidagi formula bilan ifodalanadi. 
KT
E
2
3

 
 
Bunda,   K = 1,380*10
23
 E
K
 K1 – Boltsman doimiysi.  
              T  - jismlarning absolyut tеmpеraturasi, 
     
Termometrlar – tadqiq etilayotgan muhitni yoki havoning haroratini o‘lchash uchun o‘lchash 
asbobi  hisoblanadi.  Haroratni o‘lchash  qurilmasini birinchi  bo‘lib  1598  yilda  italyan olimi ixtiro 
qilgan  (masalan,  Galileyni  termoskopi,  1597),  «termometrlar»  atamasini    o‘zi  -  1636  yilda 
shakllangan,  va  shundan  keyin  M.V.Lomonosov,  Farengeytlar  termometrlarni  har  xil  turlarini 
ishlab chiqdilar.  
Termometrlarni harakatlari haroratga bir turdagi ma’noda bog‘liq bo‘lgan, hamda  jismni 
turlicha  bo‘lgan  fizik  xossalarini  aniqlashga  oson  beriluvchan      o‘zgarishlarga  asoslangan 
(geometrik  o‘lchamlar,  yopiq  hajmdagi  bosim,  elektrik  qarishilik,  termoelektr  yurituvchi  kuch, 
magnit qabul qiluvchanlik va boshqalar).  
Harorat  –    texnologik  jarayonning  asosiy    parametri  bo‘lib  hisoblanadi  va  amaliyotda  turli 
mahsulotlar tayyorlash uchun ham yuqori va ham past haroratlarda ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi. 
Biror  bir  moddaning  harorati  asosan  modda  molekulalalarini  harakat  tezliklari  bilan 
aniqlanadi,  issiqlik  holatlari  negizida    modda  molekulasini  ichki  kinetik  energiyasi  bilan 
tavsiflanadi,  modda  molekulasi  tezligiga  bilan  to‘g‘ri  proporsional  bog‘langan  bo‘lib,  moddaning 
qizdirilganlik darajasini ko‘rsatadi
1
.  
Molekulalarni o‘rta kinetik energiyasi va ideal gaz  harorati  bilan o‘zaro  bog‘liqligi quyidagi 
formula orqali ifodalanadi:   
 
 
Bunda,      k - Bolsman doimiyligi,  
                 K=1,380*10
-23
 J/K; 
       T- absolyut harorat, K. 
Ishlab  chiqarish  sharoitlarida    yuqori  samaradorlikga  erishish,  tejamkor  bo‘lgan  va  xavfsiz 
ishlash  sharoitlarida  ishlab  chiqarish  jarayonlarini  tashkil  qilish  uchun  -  ishlab  chiqarish 
jarayonlaridagi parametrlarni  o‘lchashni zamonaviy  usullari va o‘lchash vositlarini qo‘llashni talab 
etadi.   
                                           
1
 
T
heraja  B. L. , Theraja  А. К.  A textbook of electrical  technology.