O‘zbekistonda oliy ta’limni isloh qilish: muammolar va takliflar

Kredit tizimiga o‘tish
Kredit tizimiga o‘tish bo‘yicha ham ko‘p masalalar ko‘tarilmoqda, ularni yechishda quyidagi yondashuv taklif etiladi.
Bunda oldingi o‘quv rejalarni mexanik tarzda kredit tizimiga aylantirish kutilgan natijani bermaydi. Fanlarni keskin qisqartirish lozim va ular bir semestrda 4 tadan oshmasligi kerak. Bundan tashqari, mutaxassislik fanlarini ko‘paytirib, chuqurroq o‘tishga moslash zarur.

Talabalarga fanlarni tanlash imkoniyatini berish ham to‘g‘ri yondashuv. Qaysi fanlarni o‘qish va qanday yo‘nalishni tanlashni o‘zi hal qilsin. Shuningdek, fanlar qaysidir professorga moslab emas, talabalar xohishi asosida o‘qitilishi maqsadga muvofiq.

Bitiruv malakaviy ishini (BMI) yozish ham tanlov asosida bo‘lsin. Agar talaba uni yozishni xohlamasa, o‘rniga 2 ta boshqa fan tanlab o‘qiyversin. Bordi-yu, u kelajakda ilmiy ish qilishni rejalashtirsa, BMIni tanlashi mumkin.

Amaliyot masalasiga kelsak, uni tashkil etishga OTMlarimiz ko‘p resurs sarflaydi. Chet el tajribasidan kelib chiqadigan bo‘lsak, amaliyot ham ixtiyoriy bo‘lishi kerak. OTMlar ular bilan ovora bo‘lib o‘tirmasin. Agar talaba amaliyot qilmoqchi bo‘lsa, marhamat, uni o‘zi topib, yozgi ta’til davrida o‘tasin.

Fan xususiyatidan kelib chiqib, mashg‘ulotlarni ma’ruza va seminar/amaliy ko‘rinishlarga bo‘lib o‘tkazish amaliyotini qayta ko‘rib chiqish lozim. Seminarda talabani har dars so‘roq qilishdan qochish kerak. Misol uchun, Angliyada amaliy mashg‘ulotlar ma’ruzaning davomi sifatida o‘tiladi va talabalar baholanmaydi, semestr davomida ularga 1-2 ta yozma topshiriq beriladi hamda yakuniy imtihon o‘tkaziladi. Shu usulda fan bo‘yicha talabaning umumiy bahosi chiqadi. Bunday yondashuv talabalarga mustaqil fikrlash va tahlil qilish qobiliyatini rivojlantirish imkoniyatini yaratadi, natijada yaxshi mutaxassis yetishtirishga erishiladi.

O‘qituvchilar yuklamasi ham qayta ko‘rib chiqilib, 2-3 ta fandan oshmasligi kerak. Shunda mutaxassislik fanlarini chuqurroq va sifatli o‘rgatish imkoniyati tug‘iladi. Hozirda o‘qituvchi yuklamasini bajarish uchun ko‘p fanlardan mashg‘ulotlar o‘tkazishiga to‘g‘ri keladi. Natijada uning o‘z ustida ishlashi, sifatli ilmiy ish olib borishi, biror-bir fan doirasida chuqur bilimga ega bo‘lgan mutaxassis sifatida shakllanishi cheklanadi.

Kredit tizimiga o‘tishda oliy ta’lim sohasida qabul qilingan barcha normativ huquqiy hujjatlar inventarizatsiya qilinib, OO‘MTV tomonidan tegishli qo‘shimcha va o‘zgartirishlar ishlab chiqilishi lozim. Bu ish amalga oshirilmasa, ko‘p nomuvofiqliklar kelib chiqishi mumkin.

Misol uchun, kredit tizimiga o‘tilgach OO‘MTV tomonidan tasdiqlanadigan namunaviy fan dasturlari tuziladimi? Bunday shakldagi fan dasturining hozirgi sharoitda maqsadi nimadan iborat? Chet elda fan dasturi o‘qituvchi tomonidan mazkur fan bo‘yicha chop etilgan darslik mundarijasidan olinib, talabalarga beriladi. Bu borada chet elda maxsus talab va bosqichlar yo‘q. Shuning uchun ular oliy ta’lim bozoriga moslashuvchan bo‘lib, yangi-yangi yo‘nalishlar va kurslar taklif etishadi.

Yana bir masala, attestatsiya va akkreditatsiya paytida OTMlarda talabalarning darsliklar bilan ta’minlanganligi so‘raladi. Bunday mezon qayerdan olingan va uning qanday ahamiyati bor? AQSHda barcha talabalar darsliklarni o‘zlari sotib olishadi, universitet esa onlayn resurslardan bepul foydalanish imkoniyatini yaratgan. Ulardan talabalarning darslik bilan ta’minlanganlik darajasini hech kim talab qilmaydi. Hozirda onlayn resurslar rivojlangan bir paytda ushbu mezon mutlaqo noo‘rin, nazarimda.