O`zbekstan respublikasi oliy va o’rta mahsus ta`lim

---

 

O`ZBEKSTAN RESPUBLIKASI  OLIY VA O’RTA MAHSUS TA`LIM  

VAZIRLIGI 

O`ZBEKSTAN RESPUBLIKASI QISHLOQ VA SUV XOJALIGI 

VAZIRLIGI 

Toshkent Davlat  agrar universiteti  Nukus filiali 

ZOOTEXNIYA 

KAFEDRASI 

                               

 

 

   

 

Bakalavr 5410600 –Zootexniy ta`lim yunalishi 4b-kurs talabasi   

Ibraimov Sultanbek Baxtiyarovich 

 

BITIRUV MALAKAVIY ISHI 

 

Mavzu: «Santa-gertruda zotli bukalar va maxalliy sigirlarni chatishtirish natijasida 

olingan buzoqlarning ravojlanishini va go’sht maxsuldorligini o’rganish»  

 

 

 

Ilimiy raxbar: 

Ajinyoz nomidagi 

 Nukus Davlat  

pedagogika instituti 

b.  i. k. dotsent 

 

 

                                     J. Saparbaev 

 

Bitiruv malakaviy ishi ko’rib chiqildi va ximoyaga  qo’yildi 

 

«Zootexniya» kafedrasi baslig`i                            Q-x menejmenti va zootexniya   

                                                                                 Fa kul`teti dekani   

 

______________TurganbaevR                        ____________Jumashev  R.                                         

 

 2016 yil ___________ _____                                 2016 yil _______________ 

 

    

 

 

Nukus-2016 yil

 

 

 

---

 

2 

MUNDARIJA 

 

Kirish------------------------------------------------------------------------------------- 

3 

I. BOB. ---------------------------------------------------------------------------------- 

 

  Adabiyotlar sharhi -------------------------------------------------------------------- 

8 

II. BOB Material metodika ----------------------------------------------------------- 

15 

2.1 Go’sht yo’nalishidagi qoramollarning asosiy hususiyatlari------------------- 

17 

2.2 Go’sht yunalishidagi zotlarning qisqacha tasnifi------------------------------- 

17 

2.3 Go’sht yunalishidagi nasildor sigirlarni boqish--------------------------------- 

19 

2.4 Santa-gertruda zotining duragay buzoqlarini boqish va parvarish qilish 

hususiyatlari------------------------------------------------------------------------------ 

 

23 

2.5 Duragay yosh mollarni 6 oyligidan 2 yoshgacha boqish texnologiyasi---- 

24 

2.6 Olingan duragay buqalarni boqish va parvarish qilish----------------------- 

27 

2.7 Go’sht yunalishidagi qoramollardan olinadigan mahsulot turlari----------- 

28 

2.8 Duragay sigirlarning sut mahsuldorligi----------------------------------------- 

29 

2.9 Duragay sigirlardan uzoq muddat foydalanish tadbirlari--------------------- 

30 

2.10 Duragay qoramollarning go’sht mahsuldorligi------------------------------- 

31 

2.11 Duragay mollarni bo’rdoqiga boqish------------------------------------------ 

33 

III. BOB. Asosiy qisim----------------------------------------------------------------- 

35 

3.1. Go’sht yo’nalishidagi 6-9 oylik buzoqlarning o’sish sur’ati---------------- 

35 

3.2 Qoramollarning go’sht mahsuldorligiga ta`sir etadigan omillar------------- 

38 

3.3 Mollar yoshining semirtirishga ta`siri------------------------------------------- 

38 

3.4 Go’sht o’nimdorligiga mollar zotining ta`siri----------------------------------- 

39 

3.5 Jinsi va axtalashning ta`siri------------------------------------------------------- 

39 

3.6 Boqishning ta`siri------------------------------------------------------------------ 

40 

3.7 Qoramollarni bo’rdoqichilik bazalarida go’shtga boqish--------------------- 

40 

3.8 Mollarni boqish va semirtirish usullari------------------------------------------ 

41 

3.9 Santa-gertruda duragaylarini yaylovda boqish--------------------------------- 

41 

3.10 Mollarni go’shtga boqishda biologik faol moddalardan foydalanish------ 

43 

XULOSA-------------------------------------------------------------------------------- 

44 

TAVSIYA------------------------------------------------------------------------------- 

44 

IV.BOB Hayot faoliyati havfsizligi ------------------------------------------------- 

45 

Adabiyotlar------------------------------------------------------------------ 

51 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

3 

KIRISh 

 

Qoramolchilik  chorvachilikning  etakchi  sohalaridan  biri  bo’lib,  axolini 

go’sht,  sut  mahsulotlari  xemda  engil  sanoatni  teri  va  boshqa  xom  ashyo  bilan 

ta`minlaydi.  O’zbekistonda  ishlab  chiqarilayotgan  sutning  98-99  foizi  va 

go’shtning  63-65  foizi  koramolchilikka  to’g`ri  keladi.  Respublikamizda  parvarish 

qilinayotgan zotli sigirlarning har biridan yiliga o’rtacha 3000-3500 kilogramm sut, 

200-250 kilogramm go’sht, 25-30 kilogramm teri va 10 tonnagacha organik o’g`it 

olish  mumkin.  Qoramol  terisidan  mustahkam  tag  charimi  va  boshqa  qimmatbaho 

charm  xom  ashyosi  tayyorlanadi.  Qoramollar  so’yilganda  olinadigan  qo’shimcha 

mahsulotlar — qon, suyak, shox, jun va xokazolar kerakli maqsadlarda ishlatiladi. 

Shu  bilan  birgalikda  Xitoy,  Hindiston,  Pokiston  va  boshqa  mamlakatlarda 

qoramollar ishchi hayvon sifatida er xaydashda, yuk tashishda va boshqa xo’jalik 

ishlarida  foydalaniladi.  Qoramol  chiqindilari  dexkonchilikda  erlar  unumdorligini 

oshirish borasida organik o’g`it sifatida keng ishlatiladi. 

Yuqorida  keltirilgan  maxsulot  va  xom  ashyoning  xammasi  qoramollar 

organizmida  hazm  kilinayotgan  oziqabop  o’simiklar  —  dag`al  xashak  (beda, 

pichan,  somon),  ko’k  o’tlar,  silos  va  senaj,  xashaki  lavlagi  va  paxtachilik-yog` 

sanoati  chikindilari  (sheluxa,  kunjara,  shrot  va  boshqalar)  xisobidan  ishlab 

chikariladi. Tabiiy yaylov va pichanzorlar qoramollar uchun eng xushxo’r, to’yimli 

va arzon ozuqa xisoblanadi. 

Barcha  mulk  shaklidagi  xujaliklarda  ishlab  chikarishni  tugri  tashkil  kilish 

natijasida 

chorvachilik 

maxsulotlarini 

tannarxini 

kamaytirish 

, 

bozor 

imkoniyatlaridan  kelib  chikib  sotishni  tashkil  kilish  ,  xamda  asosiy  chorva 

maxsulotlarini xujalikni uzida kayta ishlab tayyor maxsulot xolida sotishni takoza 

etadi  .  Bu  borada  yangi  maxsulotlar  turlarini  tayyorlash  ularning  sifatini  jaxon 

andozalari  talablariga  javob  beradigan  xolatga  keltirishni  talab  etadi. 

O’zbekistonda chorvachilikni rivojlanishi uchun mustakillik yillarida barcha shart 

sharoitlar  yaratib  berildi.  Uning  xukukiy  va  iktisodiy  asoslarini  xukumat 

---

 

4 

tomonidan  yaratilishi  chorvadorlarni  erkin  faoliyat  kursatishlari  uchun 

imkoniyatlar yaratib berdi. 

Mamlakat  chorvachiligida  sifat  uzgarishlar  ruy  bermokda  yoki  mulk  davlat 

tasarruridan  chikarib  xususiylashtirilmokda  ,  bu  esa  uning  ijobiy  natijalarini 

bermokda. 

Kuplab  fermalar  xissadorlik  ,  xususiy  mulkka  aylandi,  yangidan  minglab 

fermer va dexkon xujaliklari barpo etilmokda. 

Mamlakatimizda chorvachilikni takdirini albatta xususiy mulkka asoslangan 

chorvachilik  xujaliklari  tashkil  kilishi  anik.Xozirgi  kunda  mamlakatimizda  18500 

dan ortik fermer va 3 mnl. dan kuprok dekxon 

xujaliklari  mavjud  bulib  ular  chorvachilik  bilan  shugullanmokdalar.  Shuning 

uchun yildan-yilga chorva bosh sonlari kupayib, chorvachilik maxsulotlarini ishlab 

chikirish  kupayib  bormokda  ,  bu  asosan  xususiy  mulkka  asoslangan  chorvachilik 

xujaliklari evaziga ruy bermokda. 

Shunday  kilib  ,  chorva  bosh  sonlarining  asosiy  kismi  xususiy  mulk  egalari 

xisobiga  tugri  kelmokda yoki  koramollarning  95% , sigirlarning 96,2% kuylar  va 

echkilarning  65,7%,  chuchkalarning  39,9%  ,oylarning  66%,  parrandalarning  60% 

xususiy  mulk  egalari  kulida  jamlangan  .  Shu  boisdan  chorvachilik  maxsulotlari 

ishlab chikarishda xam xususiy mulk egalarining nisbati ancha yukori bulmokda. 

Mamlakatda  ishlab  chikarilgan  sutning  96,7%  gushtning  96,1%  tuxumning 

64,6%,  junning  esa  56,9%  nodavlat  chorvachilik  nodavlat  chorvachilik 

korxonalarida  ishlab  chikarmokda  .  Bu  jarayon  shunday  keyin  davom  etib, 

nodavlat  korxonalar  nisbati  ortib  boraveradi.  Ayniksa  fermer  va  dexkon 

xujaliklarining nisbati ortib boraveradi.  

Xozirgi  kunda  mamlakatdagi  chorvachilikning  axvolini  konikarli  deyish 

qiyin.  O’tgan  yillarda  xar  100  bosh  sigirdan  49  boshdan  buzok  ,  100  bosh 

sovlikdan  98  bosh  kuzi,  yoki  100  bosh  chuchkadan  341  chuchka  bolasi  olinishi 

kanday baxolash kerak. Yoki suyilgan 1 bosh koramolning tirik vazni 193 kg, kuy 

va echkining 31 kg , chuchkani 32 kg bulganini ma’lum. Bunday kursatgichlarning 

---

 

5 

past  bulishi  asosan  tashkilotchilikni    etishmasligi,  borlik  imkoniyatlar  okilona 

foydalanishning, o’tish davri kusurlarini kursatish mumkin. 

Keyingi  yillarda  chorvachilikni  rivojlantirish  3  ildizga  suyangan  holda  olib 

borilishi shart. Birinchi navbatda mamlakatimizda mustahkam em-xashak bazasini 

yaratish  bo’lib,  bu  masalani  amalga  oshirish  uchun  almashlab  ekish,  oraliq  va 

takroriy ekmnlarni joriy etish. Xashaki ekinlar  hosildorligini oshirish evaziga har 

gektar xashaki ekin maydonidan 100-150  o.b. olishni ta`minlash kerak.