Oʻzgalar nutqini ifodalash usullari

Do'stlik o'lkamizning qudrati, shoni.

Men uchuvchiman.

Bilim baxt belgisidir.

Ishning boshi boshlangunchadir.



12. Tire qaysi gapda noto'g'ri qo'yilgan?

1. 
   Yulduz ― a'lochilarimizdan.
   
2. 
   Bu qovun ― shirin.
   
3. 
   Hosilning otasi ― suv, onasi ― yer.
   
4. 
   Uch karra uch ― to'qqiz.
   

13. Turkiston o'lkamiz vodiylari (?) sahrolari keng (?) tog'lari buyuk (?) aholisi turk (?) o'zbekdir.
(?) belgisi o'rniga qo'yiladigan tinish belgilarini toping.
A) vergul, vergul, nuqtali vergul, vergul
B) vergul, vergul, vergul, vergul
C) vergul, vergul, vergul, tire
D) vergul, vergul, nuqtali vergul, tire


14. Voy-bo', – deb yubordi u. – Yerimiz muncha chiroyli! Globusning o'zginasi-ya! (N.Fozilov) Berilgan gapda tushirib qoldirilgan tinish belgilarini tiklang.
A) vergul, tire, undov, tire, undov, nuqta
B) undov, tire, nuqta, tire, undov, undov
C) undov, tire, nuqta, tire, undov, nuqta
D) vergul, tire, nuqta, tire, undov, undov


15. O'zbek tilidagi matnlarda vergul qaysi davrdan boshlab ishlatilgan?

1. 
   XX asr boshlari
   
2. 
   XIX asrning ikkinchi yarmi
   
3. 
   XVIII asrning oxiri
   
4. 
   XIX asrning oxiri
   

16. O'zbekcha matnlarda qo'shtirnoq qachondan boshlab ishlatilgan?

1. 
   XIX asrning 30-yillaridan
   
2. 
   XX asrning 30-yillaridan
   
3. 
   XX asrning boshlaridan
   
4. 
   XIX asrning 80-yillaridan
   

17. O'zbekcha matnlarda tire qachondan boshlab ishlatilgan?

1. 
   XX asrning boshlaridan
   
2. 
   XIX asrning 30-yillaridan
   
3. 
   XX asrning 30-yillaridan
   
4. 
   XIX asrning 70-yillaridan
   

18. O'zbek yozuvida ko'p nuqta tinish belgisi sifatida qachondan boshlab ishlatilgan?

1. 
   XIX asr boshlaridan
   
2. 
   XIX asrning ikkinchi yarmidan
   
3. 
   XIX asrning oxirgi choragidan
   
4. 
   XVIII asrning oxirlaridan
   

19. O'zbek yozuvida nuqta tinish belgisi sifatida qachondan boshlab ishlatilgan?

1. 
   XIX asr boshlaridan
   
2. 
   XIX asrning ikkinchi yarmidan
   
3. 
   XIX asrning oxirgi choragidan
   
4. 
   XVIII asrning oxirlaridan
   

20. O'zbekcha matnlarda soʻroq belgisi qachondan boshlab ishlatilgan?

1. 
   XIX asrning 85-yillaridan
   
2. 
   XX asrning 30-yillaridan
   
3. 
   XX asrning boshlaridan
   

D) XIX asrning 80-yillaridan


21. O'zbekcha matnlarda qavs qachondan boshlab ishlatilgan?

1. 
   XIX asrning 30-yillaridan
   
2. 
   XIX asrning oxirgi choragidan (1873-yildan)
   
   100. 
        XX asrning boshlaridan
        
1. 
   XIX asrning 80-yillaridan
   

22. O'zbek tilidagi matnlarda vergul qaysi davrdan boshlab ishlatilgan?

1. 
   XX asr boshlari
   
2. 
   XIX asrning ikkinchi yarmi
   
3. 
   XVIII asrning oxiri
   

D) XIX asrning oxiri va XX asrning boshlaridan


23. O'zbekcha matnlarda nutqali vergul qachondan boshlab ishlatilgan?
A) 1885-yildan B) 1830-yildan
C) 1873-yildan D) 1900-yildan


24. Birdan tush kabi uzuq-yuluq xotiralar yopiriladi // yuragim gursullagancha o'rnimdan turib ketaman.
Ushbu gapda // belgisi o'rniga qanday tinish belgisi ishlatiladi?
A) vergul B) tire
C) nuqtali vergul D) ikki nuqta


25. Dunyo shoirlari Vatan sha’niga
Sifat axtarmishlar qator va qator
Nihoyat kelmishlar bitta ma’niga//
Ona Vatan deya bitmishlar ash’or. Ushbu gapda // qaysi tinish belgisi qo‘yiladi?
A) ikki nuqta B) vergul
C) tire D) nuqtali vergul

6-variant

1. 
   Ilm ikki xil bo‘ladi // biri — qalbdagi ilm,
   ikkinchisi — tildagi ilm.
   

Ushbu gapdagi // belgisi o‘rniga qaysi tinish belgisi qo‘yiladi?
A) nuqtali vergul B) tire
C) ikki nuqta D) vergul

2. 
   Qaysi gapda tinish belgisining qo‘shma gap qismlari orasida qo‘yilish qoidalariga rioya qilinmagan?
   

A) Hozir qishloqda yoz, bu yerga esa bahor endigina qadam qo‘ygandek edi: qiyaliklarni qoplagan qoqigullar yulduz parchalariday yaltiraydi, qorli cho‘qqilar orasidan yugurib pastga tushib kelayotgan jilg‘alarning bo‘yida chuchmomalar yaproq yozmoqda.
B) Halimaxonni ko‘rdim, sira o‘zgarmabdi: hamon
o‘sha-o‘sha.
C) Jimlik tilaydi yurak, Sizdan bugun birgina o‘tinch, Yolg‘iz qo‘ying meni do‘stlarim, Charchganman, orom olayin.
D) Taqdirin qo‘l bilan yaratur inson,
G‘oyibdan kelajak baxt ― bir afsona.

3. 
   Qaysi javobdagi gapda tinish belgilarining ishlatilishi bo'yicha qoidalarga rioya qilinmagan?
   

A) Yana uvlar dahshat shamoli,
Ko'kni qora bulut quchadi.
B) Mard bir o'lar, nomard ming.
C) Uning qo'lidan kelmaydigan ish yo'q: duradgorlig-u suvoqchilik, chilangarlig-u ustachilik — hammasini
eplaydi.

4. 
   O'zbek, qirg'iz, qozoq, turkman, tojik — barchamiz bitta yurtning farzandlarimiz.
   

4. 
   Qaysi qatorda qo'shma gap qismlari orasida tinish belgisi to'g'ri qo'yilgan?
   

A) Bu dunyoda uning qo'lidan kelmaydigan ish yo'q;
duradgorlig-u, suvoqchilik, chilangarlig-u ustachilik - hammasini eplaydi.
B) Yozgan xatiga qarab bexato aytish mumkin; bu odam sermulohaza, latif, dono ishonuvchan, dilgir, kuyunchak, mehribon yo bo'lmasa, shoshqaloq, ziqna, asabiy, dag'al, dali-g'uli va hokazo.
C) Ruboiyni ichida o'qidi: yuzini tabassum qopladi.
D) Kavushuni to'g'rilab qo'yish kerak: qurilishni ham, kollektivni ham sariq chaqaga sotadi.

5. 
   Quyida berilgan gapda ishlatilishi kerak bo'lgan vergullar sonini aniqlang.
   

«Kel, o'zbek qardoshim, kel, mening aziz qo'nog'im bo'l, qalbing huzurli o'lsun», ― dedi u o'rnidan turib.
A) 3 ta B) 4 ta C) 2 ta D) 5 ta

6. 
   Quyida berilgan gapda qaysi tinish belgisi tushirilgan?
   Lekin avtor shu kichkina hikoyada katta ish qiladi()
   o‘quvchining ko‘z oldiga odamning havasi keladigan,
   har qanday kishining muhabbatini o‘ziga
   qaratadigan, har qancha izzat qilsa arziydigan va bu
   izzatga o‘zining jafokashligi, g‘ayrati, farosati, el-yurt
   uchun qayg‘urishi bilan sazovor bo‘lgan bir chol
   keladi.
   

A) nuqtali vergul B) tire
C) ikki nuqta D) vergul

7. 
   Usta Turdining gapi o‘rinli edi // modomiki hamma "qilko‘prik"dan o‘tar ekan, yo jannatga o‘tib ketadi, yo do‘zaxga yiqiladi.
   

Ushbu gapda // belgisi o‘rniga qaysi tinish belgisi qo‘yiladi?
A) vergul B) tire C) ikki nuqta D) nuqtali vergul

8. 
   O'ttizinchi yillarning o'rtalarida, bolaligimni o'ylaganimda chalakam-chatti tush ko'rganday bo'lar edim // dumli yulduz chiqqan edi // Babar (Bobur bo'lsa kerak) degan yigitni otqorovul miltiq bilan otganda o'lmagan edi.
   

Ushbu gapda // belgisi o'rniga qaysi tinish belgilari qo'yiladi?
A) nuqtali vergul, tire B) ikki nuqta, nuqtali vergul C) nuqta, vergul D) ikki nuqta, vergul


9. Undalmali gaplarning kesimi koʻpincha qanday shaxs-son shakllarida boʻladi?
A) I shaxs-son B) II shaxs-son C) III shaxs-son
D) birinchi va ikkinchi shaxs-son shakllarida boʻladi


10. Qo`shma gap qismlari oralig`ida yoki bog`lovchisi
yolg`iz holda qo`llanganda, bog`lovchidan oldin qanday tinish belgisi qo`yiladi?
A) vergul qo`yiladi
B) ikki nuqta qo`yiladi
C) tire qo`yiladi
D) tinish belgisi qoʻyilmaydi


11. Qaysi gap tarkibida tire (―) ishlatilishi kerak?
A) Men uchuvchiman.
B) Do`stlik o`lkamizning qudrati, shoni.
C) Bilim baxt belgisidir.
D) Ishning boshi boshlangunchadir.

12. Yaxshi so`z || jon ozig`i, yomon so`z || bosh qozig`i. (Maqol) Ushbu gapda || belgilari o`rnida qanday tinish belgilari qo`yilishi kerak?

A) vergul va tire
B) ikki nuqta va ikki nuqta
C) vergul va vergul
D) tire va tire

13. Quyidagi qaysi gapda ega bilan ot-kesim orasida tire ishlatilishi lozim?

A) Qo`shnilari ham halol odamlar.
B) Hamma yoq top-toza, yovvoyi o`tlar yo`q.
C) O`g`limdan umidim ko`p.
D) Yaxshi qiz yoqadagi qunduz, yaxshi o`g`il ko`kdagi yulduz

14. Aytilgan so`z || otilgan o`q. (Maqol) Ushbu

gapdagi || belgisi o`rnida qanday tinish belgisi qo`yiladi?
A) ikki nuqta B) nuqtali vergul C) vergul D) tire


15. Umumlashtiruvchi bo`lak (so`z) uyushiq bo`laklaridan oldin joylashgan bo`lsa, undan keyin qanday tinish belgisi qo`yiladi?
A) ko`p nuqta B) ikki nuqta
C) tire D) nuqtali vergul

16. Fikrning tugallanmaganligini ko`rsatish uchun

yozuvda qanday tinish belgisi ishlatiladi?
A) undov va so`roq belgilari
B) nuqtali vergul
C) ikki nuqta
D) ko`p nuqta


17. Andijon, Namangan, Qo`qon, Marg`ilon
o`zbekning chamani, bog`u bo`stoni. Ushbu gapda qanday tinish belgisi qo`yish kerak?
A) vergul B) nuqtali vergul
C) tire D) ko`p nuqta


18. Yarim qavs bilan ajratilgan raqam yoki harflardan keyingi gaplar oxiriga qanday tinish belgisi qoʻyiladi?
A) nuqta qo`yiladi
B) vergul qo`yiladi
C) qavs qo`yiladi
D) nuqtali vergul qo`yiladi

19. Quyidagi holatlarning qaysi birida tire ishlatiladi?

1) dialog tipidagi ko`chirma gaplarda;
2) uyushiq bo`laklardan so`ng kelgan umumlashtiruvchi so`zdan oldin;
3) uyushiq bo`laklardan so`ng kelgan umumlashtiruvchi so`zdan keyin;
4) zid ma`noli qo` shma gaplar orasida
A) 1, 2, 3, 4 B) 1, 2, 4
C) 1, 3, 4 D) 2, 3, 4

20. Yozuvda darak, so`roq va buyruq shaklidagi his-

hayajon gaplarning qaysi biridan song ikkita tinish belgisi qo`yiladi?
A) darak gap shaklidagi his-hayajon gaplarda
B) so`roq gap shaklidagi his-hayajon gaplarda
C) buyruq gap shaklidagi his-hayajon gaplarda
D) so`roq va buyruq gaplar shaklidagi his-hayajon gaplarda


21. O`zbeklar orasida qadim-qadimdan chinakam
insoniy fazilatlar || axloqiy teranlik, mehr-oqibat ulug`lanib kelingan. Ushbu gapda || belgisi o`rnida qaysi tinish belgisi qo`llanadi?
A) Bog`lovchisiz qo`shma gap mazmunan keyingisi birinchisining uzviy davomi sanalganligi uchun nuqtali vergul qo`yiladi
В) Gapda uyushiq bo`laklar mavjud bo`lganligi uchun vergul qo`yiladi
C) Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari mazmun jihatidan bir-biriga yaqin bo`lganligi uchun ikki nuqta qo`yiladi
D) Umumlashtiruvchi so`z uyushiq bo`laklardan oldin kelganligi uchun ikki nuqta qo`yiladi

22. Ularning hammasi ― xoh yosh, xoh qari ― firibgar,

zolim. (Oybek) Ushbu gapda nima uchun tire qo`yilgan?
A) kiritma gap qo`llangani uchun
B) ajratilgan bo`lak bilan izohlanmish bo`lak orasida
C) uyushiq bo`laklar va umumlashtiruvchi so`z bo`lgani uchun
D) kesim ot kesim bo`lganligi uchun

23. Xo`sh, janobi oliylari, qaysi sho`rlik xalq sizning

«himoyangiz»ga qolmish intizor. Ushbu parchada qo`shtirnoq ishlatilishining sababini izohlang.
A) ko`chirilgan gap qo`llanilgani uchun
B) kinoya usuli qo`llanilgani uchun
C) shartli nom qo`llanilgani uchun
D) badiiy asardan ko`chirma keltirilgani uchun

24. Qaysi qatorda tinish belgilari to`g`ri qo`yilgan?

A) «Xo`sh, qanday yangiliklar bor?» ― dedi Durdona.
B) «Xo`sh, qanday yangiliklar bor»? ― dedi Durdona.
С) «Xo`sh qanday yangiliklar bor?» ― dedi Durdona.
D) «Xo`sh, qanday yangiliklar bor!» ― dedi Durdona.


25. Takrorlanadigan yo, goh, dam, ba`zan bog`lovchilari yordamida bog`langan uyushiq bo`laklar orasiga qanday tinish belgisi qo`yiladi?
A) nuqtali vergul B) tire
C) ikki nuqta D) vergul

7-variant

1. Bir kishi bir hakim huzurida befoyda so‘zlarni

haddan ortiq ko‘p gapirdi va so‘z orasida:
«Ko‘p so‘zladim. Endi so‘zlashni bas qilay», — dedi. Hakim unga e’tiroz bildirdi:
^«Yo‘q, sen hali so‘z so'zlaganing yo‘q!»
Berilgan parchaning ko‘chirma gap qismida nechta yasama so‘z mavjud?
A) 4 B) 2 C) 5 D) 3


2. Qaysi uslubda nutqiy vositalarni tejashga intilish bilan birga, nutqiy ortiqchalikka ham yoʻl qoʻyiladi?