O‘zgaruvchan tok elektr mashinalari

O‘zgarmas tok generatorining elektromagnitaviy momenti.

Generatorning yakori aylantiruvchi moment M hosil kiluvchi biror dvigatel orqali xarkatga keltiriladi. Yakor chulg‘amining o‘tkazgichlari kutblarning magnitaviy maydonini kesib o‘tishi natijasida e.yu.k. induktsiyalanadi. Agar yakorning minutiga aylanishlari soni n bo‘lsauning chulg‘amlarida induktsiyalangan e.yu. k. ifodaga kura quyidagicha bo‘ladi:

E = C n Ф

Agar yakor chulg‘ami chutkalar orqali biror nagruzkaga ulansa, yakordagi tok quyidagicha bo‘ladi:

I_я =

Tok bilan kutblar magnitaviy maydonining ta’siri natijasida elektromagnitaviy moment hosil bo‘ladi:

Mэ =

Bu yerda - generatorning elektromagnitaviy quvvati. Generator elektromagnitaviy quvvatini e.yu.k.ning muvozanat tenglamasidan topish mumkin:

UI_я = EI_я I_я² R_я yoki quvvat

P₂ = P_э – P_чул bundan P_э = P₂ + P_chul

Generator hosil kiladigan moment Me tormozlovchi moment bulib, u yakorning aylanish yo‘nalishiga teskari yunaladi. Shu sababli, yakorni aylantirish uchun birlamchi dvigatel tormozlovchi elektromagnitaviy momentni yenga oladigan aylantiruvchi moment M1 hosil qilishlozim. Momentlar muvozanatlashganda, ya’ni M1=Me bo‘lganda generator yakori o‘zgarmas chastota bilan aylanadi. Momentlar muvozanati buzilsa, yakorning aylanishlari soni o‘zgaradi. Agar biror sabab bilan birlamchi dvigatel momenti M1 kamayib ketsa, unda generator yakorining aylanishlari soni ham kamayadi. Natijada yakordagi tok hamda undagi e.yu.k..ham kamayib, uz navbatida yakor tormozlovchi elektormagnitaviy momentni kamaytiradi. Birlamchi dvigatel momenti oshganda esa (M1>Me ) yakor aylanishlari soni hamda uning chulg‘amidagi e.yu.k. va tok kuchi oshib, tormozlovchi elektromagnitaviy momentni oshirib yuboradi.

Demak, momentlar muvozanati buzilganda yakorning aylanishlari soni, uning chulg‘amidagi e.yu.k. va tok o‘zga ra boshlaydi va bu o‘zga rishlar momentlar muvozanati tiklanmaguncha, ya’ni generatorning elektromagnitaviy momenti birlamchi dvigatel momentiga tenglashmaguncha davom etadi. Yakorning burchak tezligi:

 =

Elektromagnitaviy quvvat P_э = EI_я bunda

E = nФ

demak, generatorning elektromagnitaviy momenti quyidagicha bo‘ladi:

М _э = Ф I_я

bu yerda - birlamchi generator uchun o‘zgarmas kattalik bulib, uni K bilan belgilasak,o‘zgarmas tok generatorining elektromagnitviy momenti quyidagicha bo‘ladi:

М _э= KФ I_я

Demak, generatorning elektromagnitaviy momenti kutblarning magnitaviy maydon oqimi bilan yakordan utadigan tokning ko‘p aytmasiga tugri proportsional ekan.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

1. 
   Abdusamamadov, Zakirov, Ziyayev “Fizik va kolloid kimyo” Toshkent -2013
   
2. 
   S.N. Aminov, M.M. Qurbonova, M.M. Raxmatullaеva
   

“FIZIK VA KOLLOID KIMYO FANIDAN O`QUV - USLUBIY MAJMUA”

Toshkеnt-2016

3. 
   https://hozir.org/
   
4. 
   https://rioo.ru/uz/