O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Хулоса ва таклифлар.
Биз тил материалининг 
методик типологиясини ишлаб чиқиш масаласи бўйича 
олиб борилган манбаларни илмий таҳлил қилганимизда 
чет тили ўқитиш методикасида мазкур масала олимлар 
томонидан 
1955 
йиллардан 
бошлаб 
ўрганилиб 
келинаётганининг гувоҳи бўлдик. Йиллар ўтиши 
мобайнида 
мазкур 
масалага 
бағишланган 
илмий 
назариялар, илмий ишлар сони кўпайиб борди ва улар 
бевосита методистлар томонидан умумлаштириб борилди. 
Натижада икки асосий йўналиш вужудга келди.
Биринчи йўналиш олимлари қийинчиликларни 
аниқлашда алоҳида сўз хусусиятлари яъни сўзнинг шакли 
ва маъносига таяниб тилнинг ички ва тиллараро 
интерференцияси 
натижасида 
юзага 
келадиган 
қийинчиликларни аниқлайдилар. Бунда чет тили ва она 
тили сўзларини таққослайдилар. Уларга юқорида 
келтирилган олимлардан Г. Пальмер, Г.Р. Хьюз, Р. Ладо, 
С. Поракова, Н.В. Николаев, М.С. Латушкина, Х. 
Сайназаров, Ш.К. Алихановаларнинг ишларини мисол 
келтиришимиз мумкин.
Иккинчи йўналиш олимлари эса сўзларни оғзаки 
нутқда ишлатилиши хусусиятларини ҳисобга олиб, актив 
ва пассив луғатга хос сўзлардаги қийинчиликларни 
ўрганадилар. Бу ерда сўзларни бирикиш қобилияти, 
нутқдаги вазифаси кўзда тутилади. Бу йўналишда Ч. 
Фриз, В. Морис, Л.3. Якушина, В.И. Нормуратовалар 
ишларини мисол қилиб кўрсатишимиз мумкин.

---

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/5/1 2021 
- 48 -
Лексиканинг у ёки бу турларини ўзлаштириш учун 
машқлар 
юқорида 
тавсифланган 
қийинчиликларни 
бартараф этишнинг энг самарали йўлларини ҳисобга 
олинган ҳолда тузилади. Қийинчиликларни олдини олиш 
учун қуйидагиларни кўриб чиқиш тавсия этилади: 
1) 
лексик 
бирликларни 
ўзлаштиришдаги 
қийинчиликларга мос равишда гуруҳларга ажратиш; 
2) ҳар бир гуруҳга хос бўлган қийинчиликларни 
бартараф этишга йўналтирилган методларни ишлаб 
чиқиш; 
3) лексик қийинчиликларни бартараф этиш 
қуйидаги йўллар билан амалга оширилади: қийин 
сўзларни бир-биридан ажратиш, уларни аллақачон таниш 
бўлган сўзларнинг "шаффоф" муҳитида тақдим этиш 
(изоляцией трудных слов друг от друга, предъявлением их 
в "прозрачном" окружении уже знакомых слов) 
ўрганилаётган бирликларни турли комбинациялар ва 
ассоциатив муносабатларини таҳлил қилиш; ўқув 
жараёнида 
фарқлаш 
қобилиятини 
шакллантирувчи 
дифференциаловчи машқларни бажариш. 
Юқоридагилардан 
кўриниб 
турибдики, 
лексиканинг методик типологиясини ишлаб чиқиш 
масаласи турли даврларда турли нуқтаи назарлар билан 
тахлил қилинган. Улар ичида хатто бир мунча зиддиятли 
ёндашувлар хам йўқ эмас. Шундай бўлса хам яратилган 
барча илмий ишлар мазкур масала бўйича манбаларнинг 
бойишига ва янада кенгайишига хизмат қилиб келмоқда. 
Бизнинг фикримизча аниқ бир чет тилни ўргатиш 
учун ишлаб чиқиладиган тил материалининг типологияси, 
жумладан лексиканинг методик типологияси нафақат 
диссертацияларда балки муаллифлар дарсликлар тузишда 
хам эътиборга олсалар мақсадга мувофиқ бўлар эди. 
Чунки методик типологияси ишлаб чиқилган лексик 
бирликлар тил ўргатиш жараёнини ташкил қилишда, 
бажариладиган машқлар тизимини ишлаб чиқишда жуда 
катта аҳамият касб этади. Лексик малака ва кўникмаларни 
шакллантиришнинг 
самарадорлиги 
методик 
типологиянинг сифатига боғлиқлиги хам назарий ва хам 
амалий жиҳатдан исботланган.