Panarthropoda katta tipi Onychophora Tardigrada va Arthropoda tiplari Reja

Artropoda lar yirik 3 ta: Xeletsiralilar, Mandibulatalar va Trilobitlar taksonlariga ajratiladi.
Chelicerata – bular qilich dumlilar, dengiz o’rgimchaklari va barcha o’rgimchaksimonlar.
Mandibulata - 2 ta egizak takson:
Crustacea - krablar moylov oyoqli qisqichbaqalar, suv biylari va boshqalar. Mandibulaning bo’gimoyoqlilarning bosh segmentlari o’simtalar hosil bo’lgan jag’lar.
Tracheata – Hashorotlar, ikki juft oyoqlilar ,laboyoqli,ko’poyoqlilar
Trilobitomorpha - qirilib ketgan.
Yuqoridagi taksonlarni bir necha asosiy ummumiy belgilar birlashtiradi, bu belgilar segmentlashgan tana, xitin ekzoskelet, po’st tashlash, bo’g’imli juft oyoqlilar va boshqalar. Bu belgilarning o’zaro aloqasi bo’gimoyoqlilarni bitta umumiy ajdoddan kelib chiqqanligidan dalolat beradi. Evolutsiya jarayonida yuqorida keltirilgan bo’gimoyoqlilarga xos kompleks belgilarni shakllanishi – artropodizatsiya deyiladi.
Natijada bo‘g‘imoyoqlilarda unday tipik belgilar shakllanadiki, qaysiki bu xususiyatlar ularda xilma-xil muhitda yashash imkoniyatlarini kengaytiradi. Bular, tana tuzilishida:
Tagmozis - o’xshash tuzilishga ega bo’lgan segmentlarni guruhlarga, tabaqalarga ajralishi. Alohida vazifalarni bajaruvchi segmentlar guruxi – tagma deb ataladi. Bo’gimoyoqlilar dastlab paydo bo’lgan tagmozis – gavdaning oldingi bosh va keying tana qismlarga ajralishdir. Bo’gimoyoqlilarning qadimgi oddiy tuzilish varianti hozirgi bo’g’imoyoqlilarning barchasida modifikatsiyalangan. Ko’pchilik turlarida segmentlar ikki guruhga - ko’krak va qorincha qismlariga ajralgan. Natijada 3 ta tagma- bosh, ko’krak va qorincha paydo bo’lgan. Ba’zi bo’g’imoyoqlilarda bosh segmentlar ko’krak segmentlari bilan birlashib ikkilamchi tagma -“boshko’krak” bo’limini (sefalotoraks) paydo bo’ladi.
Sefalizatsiya - oldingi tagmaning rivojlanishi, bosh qismida sefalon va sefalotoraks funksiyalarining sefallashuvi (bosh, sefalon yoki sefalotoraks) retseptor va neyrointegratsion funksiyasilar hamda ovqatni tutish funksiyasi artropodalar evolutsiyasining asosiy tendensiyasidan biridir.
Bularning tanasi halqali chuvalchanglar kabi segmentlardan tashkil topgan bo‘lsada, hamda segmentlararo parda yo‘qolgan. Terining ustki qismidagi kutikula qalinlashib, u xitin deb ataluvchi organik modda tarkibiga ega bo‘lgan qattiq himoya qobig‘i hosil etgan. Ayni vaqtda mazkur qavat tashqi skelet vazifasini ham bajaradi. (Ichki tomondan bu qavatga muskullar birikadi). Shuning uchun ham bo‘g‘imlarning oraliqlari yupqalashgan. (Po‘st tashlash hodisasi).
So‘nggi takomillanish natijasida (halqali chuvalchanglar parodiyalari) hosil bo‘lgan harakat organlari – oyoqlari maxsus bo‘g‘imlardan tashkil topgan.
Tipning sodda tuzilgan qadimgi avlodlarida oyoqlar soni ko‘p bo‘lib, bir qancha guruhlarida ular xilma-xil vazifalarni bajarishga moslashib o‘zgargan bo‘lishi, bir qanchalarida esa oyoqlar soni kamayishi yuz berganligi xarakterlidir.