Paxta tolasini ajratish, bu jinlarda tolani chigitdan ajratish jarayoni

1.1. Valikli jinlar konstruktsiyasi 
Ingichka tolali paxtaning tolasini chigitdan ajratish uchun valikli jinlar ishlatiladn. 
Bu usulda jinlash ingichka tolalarga zarar yetkazmaydi va ularning tabiiy yuqori sifatlari 
saqlanadi. Valikli jinlash protsessi chigitli paxtaning tolalarini aylanuvchi valikning sirti 
bilan unga qattiq bosib qo’yilgan qo’zg’almas pichoq orasiga kiritib qisish va chigitni 
urib tolalardan ajratishdan iboratdir. Bu protsessni amalga oshirish uchun tolannng ish 
valigi sirtiga ishqalanish kuchi tolaning po’lat pichoqqa ishqalanish kuchidan katta 
bo’lishi kerak. 
Valikli jinlashda ish valigi sirtiga chigitli paxta to’xtovsiz yetkazib berilishi va bir-
biridan ajratilgan tola va chigit olib ketilishi zarur. 
Valikli jinlar urish qismining konstruktsiyasiga qarab har xil tuzilgan bo’ladi. 
Urish qismlari ilgarilanma-qaytma yoki aylanma harakatlanib ishlaydi. XDG valikli 
jinlarda ilgarilanma-qaytma harakatlanadigan urish organi ishlatiladi. Bu printsip bir 
necha yuz yillar davomida qo’llanib kelindi. Bunday jinlar zo’riqib ishlashi sababli 
ularnnng bir soatlik ish unumini 45 kg dan oshirib bo’lmadi. 1954 yildan Mari paxta 
tozalash zavodining bosh injeneri Valuevning ixtirosi bo’yicha yasalgan (XDV modeli) 
valikli jinlar ishlatila boshlandi va ish unumini 3-4 martaba oshirishga erishildi. Bu 
konstruktsiyadagi valikli jinda urish organi aylanma harakat qiladi. 
Urish organlari (valiklar) ikki xil: yumshoq va qattiq uradigan bo’lishi mumkin. 
Yumshoq uradigan urish organi (1-rasm) val 
1
, uchiga yupqa po’lat tunukadan 
yasalgan bolg’acha 
2 
o’rnatilgan yumshoq amortizator 
5 
dan iborat, urish bolg’achalari 
va yumshoq amortizatorlar valga bolt 
4 
hamda planka 
3 
lar bilan mahkamlanadi. Jinlash 
sektsiyasida urish organi ish valigi 
6 
ga zazorsiz o’rnatilgan. Ish valigi valga o’rnatilgan 
texnikaviy teri yoki sun’iy material (RKM) disklaridan iborat. Bu valikka plastinkali 
prujina 
8 
bilan qo’zg’almas pichoq 
7
o’rnatilgan. Qo’zg’almas pichoq bilan urish valigi 
orasi 0,5...1,0 mm ga teng. 
Jinlash protsessi quyidagicha bajariladi. CHngitli paxta aylanib turgan ish valigi 
6 
ga uzatiladi, valik sirti esa tolani o’ziga yopishtirib olib qo’zg’almas pichoq 
7
ostiga 
tortib kirgizadi, shunda chigit qo’zg’almas pichoq tig’iga tortilib qoladi. 
Tolani chigitdan ajratuvchi kuch 
R 
quyidagi formula bilan topiladi: 
 
bunda: T
1
va 
T
2
 
— tolaning ish valigiga va qo’zg’almas pichoqqa ishqalaiish 
kuchlari; 
, 
;
N- qo’zg’almas picho’qning ish valigiga bosish 
kuchi; 
va 
— tolaning ish valigiga va qo’zg’almas pichoqqa ishqalanish 
koeffitsientlari. 
P 
kuchi ta’sirida tolalarning faqat bir qismi chigitdan ajraladi, asosiy ko’pchilik 
qismi esa aylannb turgan balg’achalar urgandagina chigitdan uziladi. Bolg’acha urganda 
faqat tarang tortilgan tolalar uzilib, qolganlari esa uzilmay navbatdagi bolg’achaning 
kelib urilishini kutadi. Hamma tolalardan ajratilgan chmgit to’r teshigidan tushib 
mashina ostidagi konveyer bilap mashinadan tashqariga olib ketiladi. 
Yumshoq urish qismli jin inertsion ta’sirli bo’lib, bunda chigit tolalardan tez 
aylanayotgan urish bolg’achalari massasining kinetik energiyasi hisobpga ajratiladi. 

---