Paxta tolasini ajratish, bu jinlarda tolani chigitdan ajratish jarayoni

ta’minlagich
bilan 
birga o’rnatiladi.
Paxta zavodining tozalash tsexidan pnevmotransport orqali keltirilgan chigitli 
paxta separatorga kelib tushadi. Separator chigitli paxtani havodan ajratib, uni jinlarga 
tarqatib beruvchi vintli konveyerga uzatiladi. Vintli konveyer chigitli paxtani jinlarning 
ustiga o’rnatilgan ta’minlagichlarning shaxtasiga keltirib beradi. Ta’minlagich esa 
chigitli paxtani jinning xom ashyo kamerasiga, mashinaning ish unumiga moslab, kerakli 
miqdorda uzluksiz yetkazib berib turadi.
Yuqorida ta’kidlanganidek ingichka tolali chigitli paxtani valikli jinlarda tolasi 
chigitidan ajratib olinadi. Bu mashinaning asosiy ish organi tukli valik hisoblanadi. 
CHigitli paxta aylanib turgan ish valigiga uzatiladi, valik sirti esa tolani o’ziga 
yopishtirib olib qo’zg’almas pichoq ostiga tortib kirgizadi, shunda chigit qo’zg’almas 
pichoq tig’iga tortilib qoladi. Tortilish natijasida bir qism tola chigitdan ajraladi, asosiy 
qism tola esa aylanib turgan bolg’achalar urgandagina chigitdan uziladi. bolg’acha 
urganda faqat bir qism tolalar chigitdan ajraladi, qolganlari esa navbatdagi 
bolg’achalarning urilishi bilan chigitdan uziladi. Tolalardan ajratilgan chigit to’r 
teshigidan tushib mashina ostidagi konveyer bilan mashinadan tashqariga chiqariladi. 
Hozirgi kunda paxta zavodlarida XDV-2M, DV, XDVM, DVM va DV-1M rusumli 
valikli jinlar keng qo’llanilmoqda.

---

12-rasm:Arraning chigitli paxta 
valigiga ta’siri sxemasi. 
1-chigit tarog’i; 2,3-arra disklari; 
4-arra tishi; 5-kolosnik; A, B-
arraning kirish yoyi. 

---

 
13-rasm: DP-130 markali avtomatlashtirilgan arrali jin sxemasi 
2.1.Arrali jin ta’minlagichi 
Jin ta’minlagichining asosiy vazifasi chigitli paxtani bir tekisda mashinaga berib 
turish bilan birga, uni qo’shimcha ravishda mayda iflos aralashmalardan tozalash va 
chigitli paxtani yaxshilab titib berishdan iborat.
Hozirgi vaqtda ZXDD markali qoziqchali-barabanli ta’minlagichlar ko’p 
tarqalgan u quyidagicha ishlaydi. Ta’minlagich valiklarning bir-biriga qarab aylanish 
natijasida shaxtadan tushib kelayotgan chigitli paxta qoziqchali tituvchi barabanga 
uzatiladi. Bu baraban minutiga 495 marta aylanib, paxtani titadi va minutiga 350 marta 
aylanadigan qoziqchali-plankali barabanga uzatadi. 
Barabanlar ostida to’r bo’lib, mayda iflos aralashmalar baraban qoziqchalari 
ta’sirida ular orqali ajraladi. Tozalangan chigitli paxta uzun qoziqli kanop ushlagich 
barabanga uzatiladi. Baraban qoziqlari bilan chigitli paxtaga aralashgan kanop va iplarni 
o’ziga o’rab oladi. SHuning uchun bu barabanni vaqt-vaqti bilan o’ralib qolgan kanop va 
latta parchalaridan tozalab turish kerak. 
Barabanlar ajratgan iflos aralashmalar pastda joylashgan iflos aralashmalar shnegi 
bilan tashqariga chiqarib yuboriladi. 
Tozalangan chigitli paxta qiya o’rnashgan nav orqali jinning xom ashyo 
kamerasiga uzatiladi. Ta’minlagichning yon devorlari (o’ng va chap tomonlari) 
cho’yandan qo’yilgan bo’lib. Ular bir-birlari bilan bruslar vositasida mahkamlangan. 
Mashinani yig’ish, ish qismlari oraliqlarining to’g’riligini tekshirish va ayrim barabanlarni 
olishni 
yengillatish 
uchun 
yon 
devorlarida 
maxsus 
eshikchalar 
qilingan. 
Ta’minlagichlarning old va orqa tomonlari qalinligi 1,5-2 mm tunuka bilan qoplangan. 
Barabanlar ostidagi to’rni tozalash va uning holatini tekshirish maqsadida 
ta’minlagichning orqa tomoni ochiladigan qilingan. Barabanlar ostidagi to’r diametri 2 
mm li simlardan kataklari 10x10 mm qilib yasaladi yoki teshiklarining orasi 6-8 mm li 
yassi tunukadan yasalgan bo’ladi. 

---

Ta’minlagichning novi ham tunukadan yasalgan bo’lib, u ikki tomondan maxsus 
ilgaklarga ilib qo’yiladi. 
ZXAD rusumli ta’minlagich harakatni jinning arrali barabaniga o’rnatilgan shkiv 
bilan kanop tutadigan baraban o’qidagi shkivga taqilgan tasma orqali oladi. Kanop 
tutadigan barabaning ikkinchi tomonidagi shkivdan to’rtta ponasimon tasmalar harakatni
qoziqchali barabanlarga uzatadi. Ponasimon tasmalarni taranglovchi moslama bilan 
taranglash roligi tarang tortib turadi. 
Ta’minlagich valiklar harakatni qoziqchali baraban o’qining bir uchiga o’rnatilgan 
ikki kirimli chervyak orqali oladi. Bu chervyakli uzatmaning tishli g’ildiragiga tik val va 
uning ikkinchi uchiga tishli suriluvchi g’ildirak o’rnatilgan bo’lib, uning tishlari diskdagi 
teshiklarga kirib turadi. Disk yuzasida 26.36.46.56 va 66 tadan teshikchalari bo’lgan besh 
aylana bor. 
1-jadval 
Diskdagi 
teshiklar 
qatori 
Diskning har 
qatoridagi 
teshiklar soni 
Tishli g’ildirak bilan disk 
pog’onalari o’rtasidagi 
uzatish soni 
Ta’minlagich 
valiklarning 
minutiga 
aylanishlari soni 
I 
II 
III 
IV 
V 
Z
I 
Z
II 
Z
III 
Z
IV 
Z
V 
I
I
= Z
2
= 9 = 0.136 
Z
1
66 
I
II
=Z
2
= 91 = 0.16 
Z
II
56 
I
III
= Z
2
= 9 = 0.196 
Z
1II
46 
I
IV 
= Z
2
= 91 = 0.25 
Z
IV
36 
I
V 
= Z
2
= 9 = 0.346 
Z
V
26 
n
1
= 328 
n
1I
= 3.28 
n
1II
= 4.73 
n
1V
= 5.63 
n
V
= 8.35 
Disk o’zining o’qida o’rnashgan tishli g’ildirakni harakatga keltiradi. Bu tishli 
g’ildirak ta’minlagich valikning o’qiga o’rnatilgan tishli g’ildirak bilan ishlagan. 
Ta’minlagich valikning ikkinchi uchidagi tishli g’ildirak bilan ikkinchi valikning 
o’qiga o’rnatilgan tishli g’ildirak ilashgan. 
Ta’minlagich valiklarning aylanish tezligi (Z
2
) tishli g’ildirakning diskadagi qaysi 
aylana bilan ulanishiga bog’liq. Bu 9 tishli g’ildirak diskning markaziga yaqin joylashgan 
teshiklar bilan bog’liq bo’lsa, disk tez aylanadi va ta’minlagichga ko’p paxta tushadi. 
Ta’minlovchi valiklarning aylanish soni diskning tishlari qatoriga qarab keltirilganicha 
o’zgaradi.