Payvandlash tasnifi Sovuq holda payvandlash

6. Plazmali payvandlash

Yer sharoitida har qanday moddani uchta holatga (qattiq, suyuq, gaz) o‘tkazish mumkin. Modda o‘ta yuqori haroratgacha qizdirilsa, u plazma holatiga o‘tadi. Modda 3000—5000 K haroratgacha qizdirilsa, uning atomining xossalari o‘zgarib, yangi jarayon hosil qiladi.
Ma’lumki, modda atomlari yadrosi atrofida aylanuvchi tashqi elektronlar yadroga ancha bo‘sh tortilib turadi. Atomlar to‘qnashishi natijasida tashqi elektronlar boshqa atomlarga o‘tib ketadi, natijada atomlar musbat zaryadlangan zaryadlarga aylanadi, ya’ni ionlashish hodisasi sodir bo‘ladi.
Plazma 10000 K va undan yuqori haroratdagi moddaning bir holati hisoblanadi va u past haroratli plazma deyiladi. Yuqori haroratli plazma uchun harorat 10¹⁰ K va undan yuqori bo‘ladi.
Laboratoriya sharoitida past haroratli plazmani gazlarda har xil elektr razryadlaridan: chaqmoq razryadidan, elektr yoyidan, yorug‘lik lampalari razryadidan olish mumkin. Payvandlash va qirqish uchun plazma-yoy olish qurilmasining sxemasi 12- a, b rasmlarda keltirilgan. Plazma oqimini olish uchun unda maxsus gorelka yoki plazmatron qo‘llaniladi. Plazma oqimini to‘g‘ri ta’sir ettirib payvandlashda payvandlanayotgan mahsulot payvand zanjiriga ulanadi. Plazma oqimini urinma yo‘nalishda ta’sir ettirib payvandlashda mahsulot zanjirga ulanmaydi. Bu
1 2
3 4
12- rasm. Plazma-yoy olish qurilmasi.
2—Dadaxonov N.K.
sxema bo‘yicha payvandlashdan tashqari, boshqa turdagi ishlov berishni ham amalga oshirish mumkin. Masalan, kesish, kavsharlash, termik ishlov berish. Bunda metall va qotishmalar bilan birga metallmaslarga, keramika va shishalarga ham ishlov berish mumkin.
Plazma oqimini to‘g‘ri ta’sir ettirib payvandlash usuli (12- a rasm) quyidagicha ishlaydi: plazmatronga plazma hosil qiluvchi gaz oqimi 3 yuboriladi. Volframli elektrod 2 va soplo 4 orasidagi yordamchi yoy yoqiladi (o‘zgaruvchan tokli yuqori chastotali generator yordamida). Yordamchi yoyning tokini qarshilik 7 yordamida rostlash mumkin. Asosiy ishchi yoyi elektrod 2 va mahsulot 6 orasida hosil qilinadi. Yoyning siqilgan ustuni soploda gaz oqimini haydash orqali hosil qilinadi. Plazma hosil qiluvchi gaz sifatida argon, geliy, azon, vodorod va bu gazlar aralashmasi qo‘llaniladi. Mahsulotni oddiy sharoitda va suvda qirqish uchun havo va suv bug‘i qo‘llaniladi.
Hozirgi vaqtda yangi texnologiyalar ishlab chiqarilmoqda. Shulardan biri mikroplazmali payvandlash texnologiyasidir. Uning sxemasi 13-rasmda keltirilgan. Volframli uchi o‘tkir elektrod 1 (0,8—2 mm diametrda) uning diametriga mos keluvchi, suv bilan sovitiladigan soplo 2 ichiga o‘rnatilgan. Elektrod soploga chiqish diametri masofasida aniq qilib o‘rnatiladi. Elektrod va soplo orasidan plazma hosil qiluvchi gaz yuboriladi. Yordamchi manba 6 yordamida soplo va elektrod orasida doim yonib turuvchi kichik amperli yoy hosil qilinadi. Plazma hosil qiluvchi gazni haydash orqali soplo teshigida plazma oqimi chiqariladi. Mahsulot 4 ga 1—2 mm masofada gorelkani olib kelinib, asosiy tok manbayi 5 yordamida ishchi yoyi hosil qilinadi.
Erigan va qizdirilgan metallni himoyalash, ya’ni plazma ustuni ustuvorligini orttirish uchun kichik diametrli tirqish bo‘yicha suv bilan sovitiluvchi soplo va keramik mushtuk 3 orasidan himoyalovchi gaz beriladi. Mikroplazmali payvandlash to‘g‘ri qutbli doimiy tok yoyida