"pensiya ishi" kafedrasi qosimov toxir shakirovich

 
1.2.Jahonda pensiya tizimini moliyalashtirish modellari 
Hozirgi zamon pensiya tizimini tashkil etishda jahonga mashhur Germaniya 
va Chili modellari andoza sifatida ishlatiladi. Pensiya ta’minotining ikki modeli 
taqsimot-tortiluvchan va kapitallashgan modellaridir. Mashhur venger iqtisodchisi 
Ya.Kornai taqsimot-tortiluvchan va kapitallashgan pensiya modellarining o‘ziga 
xos xususiyatlarini asoslab berdi. Ikki model o‘rtasidagi farq pensiya ta’minotini 
moliyalashtirish mexanizmida yuzaga chiqadi. Taqsimot -tortiluvchan model 
pensionerlarni hozirgi vaqtda amalda bo‘lgan aholining iqtisodiy faol qatlami 
hisobiga ta’minlaydi. Pensiya tizimining kapitallashgan modeli taqsimotdan farqli 
ravishda insonning o‘z daromadlari va pensiya jamg‘arilishi natijalari bilan uzviy 
bog‘liq. Germaniyada taqsimot-tortiluvchan pensiya tizimi 1891 yilda joriy 
qilingan, o‘sha davrdan hozirgacha uning turli ko‘rinishlari Evropa Ittifoqi 
mamlakatlarida, rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda va MDH 
davlatlarida qo‘llanilmoqda. Germaniyaning pensiya tizimidagi taqsimot-
tortiluvchan modeliga ko‘ra aholining iqtisodiy faol qatlami tomonidan to‘langan 
majburiy pensiya badallari hisobidan pensiya xarajatlari shakllanadi va aholining 
iqtisodiy faol qatlamlari o‘rtasida taqsimlanadi. Boshqacha qilib aytganda, joriy 
pensiya xarajatlari joriy daromadlar hisobidan qoplanadi.Ushbu tizim avlodlar 
birdamligi asosida qurilgan. Bir avlod ichida esa, daromadlar aholining alohida 
ijtimoiy guruhlari o‘rtasida tabaqalandi. Shuni aytib o‘tish kerakki, Germaniyada 
to‘lov intizomini rag‘batlantiruvchi ball tizimi taqsimot modelini to‘ldiradi. 
Chili modeli-kapitallashgan model. Ushbu model erkin bozor islohotlari 
doirasida Chili mutaxassislari tomonidan ishlab chiqildi. 1981 yildan mehnat 
munosabatlarida ishtirok etgan har bir kishi uchun davlat pensiya ta’minoti bilan 
bir vaqtning o‘zida ular xususiy pensiya fondlarining mijoziga aylandi. 
Kapitallashgan model mohiyati quyidagicha: pensiya badallarini investitsiya 

---

14 
qilishdan va to‘plashdan hosil bo‘lgan kapital pensiya xarajatlarini qoplashga 
yo‘naltiriladi.