Polimerlarning destruksiyasi va uning o`ziga xos xususiyatlari

Mехаnik dеstruktsiya

• Mехаnik kuchlаr tа’siridа sоdir bo’lаdigаn kimyoviy jаrаyonlаr mехаnikkimyoviy jаrаyonlаr dеyilаdi. Bundаy jаrаyonlаr pоlimеrlаrni qаytа ishlаshdа vа ulаrni ekspluаtаtsiya qilishdа ko’p sоdir bo’lаdi. Pоlimеrlаr qаytа ishlаsh jаrаyonidа mаydаlаnаdi, elаklаnаdi, ulаrdаn buyumlаr tаyyorlаshdа shаrоitgа qаrаb, pоlimеrlаr prеsslаnаdi, cho’zilаdi vа bukilаdi.
• Bundаy jаrаyonlаr pоlimеrlаrni “qаritаdi”, kimyoviy bоg’lаr uzilаdi. Pоlimеrlаrni mехаnik - kimyoviy dеstruksiyasidа hаm erkin rаdikаllаr hоsil bo’lаdi. Pоlimеrlаr bоshqа birоr mоnоmеr ishtirоkidа mаydаlаnsа, blоk sоpоlimеr hоsil bo’lаdi. Аgаr ikki pоlimеr аrаlаshmаsi mаydаlаnsа, hоsil bo’lgаn turli mаkrоrаdikаllаrni rеkоmbinаtsiyasi nаtijаsidа blоk sоpоlimеrlаr hоsil bo’lаdi. Tеkshirishlаr mехаno-kimyoviy usullаr yordаmidа hаr хil buyumlаr оlish mumkinligini ko’rsаtаdi.
• Polimerlar mexanik kuch ta’sirida parchalanganda ham erkin radikallar hosil bo’ladi. Bu makroradikallar tashqaridan kiritilgan monomerni polimerlanishga uchratishi mumkin; bu yo’l bilan payvandli va blok- sopolimerlar olish mumkin. Xuddi shuningdek, polimer eritmasiga ultratovush ta’sir qilganda ham polimer destruktsiyaga uchraydi. Masalan, molekulyar massasi 300000 va 100000 bo’lgan polistirol eritmasini 20 daqiqa davomida nurlatilsa, bu qiymatlar 40000 va 30000 gacha kamayadi.

Polimerlarning eskirishi va unga qarshi kurash usullari

• Turmushda va texnikada polimer materiallarining eskirishi, ko’pincha, turli tashqi omillarning birgalikda ta’siri natijasida destruksiyaning tezlashishi bilan ro’y beradi. Polimer ashyolari quyosh va radiatsiya nurlari, mikroorganizmlar, yomg’ir, sovuq, issiq, mexanik kuchlar va h.k. ta’sirida bo’ladi va bular polimerning destruksiyasini tezlashtiradi. Shu sababli ham, polimer materiallariga mazkur ta’sirlarni kamaytirish va eskirishning oldini olish dolzarb masala hisoblanadi.
• Yuqorida keltirilgan omillar ta’sirida sodir bo’ladigan destruksiyaning oldini olish uchun polimer ashyolarning issiqlik, yorug’lik va turli nurlar ta’siriga chidamliligini oshirish maqsadida ular tarkibiga turli quyi molekulyar birikmalar – stabilizatorlar, plastifikatorlar, to’ldiruvchi moddalar kiritiladi.
• Stabilizatorlar destruktsiya reaksiyasini susaytiradi, ajralayotgan quyi molekulyar agressiv mahsulotlarni neytrallaydi va keraksiz mahsulotlar chiqishini kamaytirishga yordam beradi.