Популяция генетикаси



Download 21,59 Kb.
Sana07.03.2022
Hajmi21,59 Kb.
#486103
Bog'liq
populyatsiya genetikasi


Aim.Uz

Популяция генетикаси
Режа.
1. Популяция ва соф линия тугрисида тушунча.
2. Харди-Вайнберг конуни.
3. Популяцияларда фенотиплар,генотиплар ва аллеллар нисбатини хисоблаш.
4.Популяциялар структурасига танлашнинг таъсири.
5.Популяцияларга мутация ва миграциянинг таъсири, генетико-автоматик жараён.
6.Генетик гомеостаз ва популяциялар полиморфизми.

1) Популяция ва соф линия тушунчаси 1907 йилда Иоганнсен томонидан таклиф килинган. Популяция бир турга кирувчи, маълум территорияда таркалган ва бошка популяциялардан ажралган Холда купаювчи Хайвонлар ва усимликлар группасидир. Популяциялар турнинг бир кисми булиб, ёввойи ва маданий Хайвонлар Хамда усимликлар орасида учрайди.


Айрим зот ёки подадаги Хайвонлар популяция деб кабул килиниши мумкин.Усимлик навлари Хам мустакил популяциялардир.
Соф линия уз-узидан чангланувчи усимликларнинг авлодларини уз ичига олади.Четдан чангланувчи усимликларда соф линия олиш учун бир усимликни камида 8 бугин давомида сунъий равишда чанглайдилар.
Соф линия популяциядан гомозиготлик даражаси яъни ухшаш генотипга эга булган усимликлардан ташкил топганлиги билан ажралиб туради. Лекин соф линияда гомозиготлик хеч качон тулик булмайди, чунки линиянинг генетик ухшашлиги табиий мутациялар натижасида узгариб туради.
Хайвонларда соф линиялар булмайди. Кон-кариндош жуфтлаш натижасида гомозиготлик ошгани билан,болаларда маХсулдорлик ва хаётчанликнинг кескин пасайиши куринади.Шунинг учун чорвачиликда бундай линиялар яратилмасдан купинча зот ва подаларни урчитишда популяциялар билан иш олиб борадилар.
Популяцияда генотипларнинг хар хил булиши ва соф линияда организмларнинг бир хил танланишини Хар хил натижага олиб келишини биринчи марта Иоганнсен аниклади. Иоганнсен 6 йил давомида Хар хил линияларда ловия доннинг йириклиги буйича танлаш олиб борганда Хеч кандай олга силжиш булмади. Олинган авлодлар доимо линиянинг уртача курсатгичига кайтганлиги, яъни регрессия ходисаси кузатилди. Шундай килиб генотитик узгарувчанлик булмаганда, танлаш натижа бермаслиги аникланди.
Популяция ва соф линияларда танлаш натижаси кескин фарк килишининг сабаби уларнинг ирсий жихатдан Хар хил тузилишидир. Популяцияда узгарувчанлик жуда катта булиб у икки кисмдан, яъни ирсий ва ноирсий узгарувчанликдан иборатдир.
Соф линиядаги узгарувчанлик асосан ташки муХит факторлари таъсирида руй берадиган фенотипик узгарувчанликдир. Бу узгарувчанлик наслга берилмаслиги аникланди.Танлаш асосан генотипик узгарувчанлик билан иш куради.
Популяция генетикаси муаммоларини ривожлантиришда С.Райт, С.С.Четвериков, Н.П.Дубинин, Д.Д.Ромашев ва бошка-ларнинг хизмати катта. Популяция генетикаси эришган ютуклар эволюция конуниятларини билишга ёрдам беради ва шу билан бирга кишлок хужалик Хайвонлари ва усимликлари генетикасини урганишда Хам катта роль уйнайди.
Эркин купаювчи барча Хайвонлар ва купчилик усимликлар популяцияларида эволюцион жараён узига хос конуниятлар асосида кечади.
2) Англия олими Харди ва немис врачи Вайнберг (1908) эркин купаювчи популяцияда танлаш олиб борилмаса, тенгликнинг сакланишини яъни бугиндан бугинга генотиплар нисбати узгармасдан колишини аникладилар.Бу нисбат куйидаги формула билан аникланади:
p2AAК2pqAaКq2aaк1, бу ерда
pA - популяцияда
A - генли гаметаларнинг учрашиш эхтимоли ёки концентрацияси:
qa - "а"генли гаметалар учраши эХтимоли. Хар бир ургочи ва эркак Хайвон гаметалари "А" ёки "а" генни узида олиб юрганлиги туфайли уларнинг йигиндиси pAКqaк1 га тенг булади.Харди-Вайнберг формуласини Пеннет панжараси ёрдамида гаметаларнинг узаро кушилишини аниклаш билан топиш мумкин.








qa

pA

p2AA

pqAa

qa

pqAa

q2aa

Аммо бу конуннинг амалга ошиши учун бир катор муХим шароит булиши, яъни:


1) популяцияда индивидлар сони чегараланмаган булиши:
2) индивидлар популяцияда эркин чатишиши:
3) гомозигот ва гетерозигот индивидлар бир хил пуштдорлик, Хаётчанликга эга булишлари ва танланмасликлари;
4) генотипларда мутациялар бир хил частотада булиши ёки эътиборга олмайдиган даражада кам юз бериши керак. Лекин бундай шароитни табиий популяцияларда яратиб булмайди. Демак, Харди-Вайнберг конунни идеал популяциялар учун тугри экан. Шу билан биргаликда бу конун ирсий узгарувчанлик динамикасини урганиш учун асосий усул хисобланади.
3) Бу конунга биноан эркин чатишувчи популяцияларда гомозигот (доминант ва рецессив) ва гетерозигот индивидлар сони доимий булиб колади. Масалан,бир жуфт аллел генлар (А ва а) нинг популяцияда таксимланишидан уч хил генотип, яъни АА, Аа ва аа вужудга келади. Эркин чатишувчи популяцияларда бу нисбат кейинги бугинларда сакланиб колади.
Агар популяцияда кандайдир ташки таъсир натижасида аллеллар нисбати бузилса Хам, кейинги бугинда эркин чатишиш натижасида генотиплар тургунлиги сакланиб колади. Масалан, популяцияда аллеллар нисбати Акpк0,95; акqк0,05 булса, генотиплар нисбати:
ААкp2к0,9025; Аак2pqк0,950: аакq2к0,0025 булади. Агар популяцияда ташки таъсир натижасида аллеллар нисбати узгариб Акpк0,70; aкqк0,30 булса кейинги бугинда эркин чатишиш натижасида генотиплар нисбати узгаради.



Бугинлар

Генотиплар нисбати

Аллелар концентрацияси




АА

Аа

аа

А

а

Дастлабки популяция
1 бугин
2 бугин
3 бугин
n бугин

0,9025
0,49


0,49
0,49
р2

0,0950
0,42


0,42
0,42
2pq

0,0025
0,09


0,09
0,09
q2

0,70
0,70


0,70
0,70
р

0,30
0,30


0,30
0,30
q

Эволюция ва селекция процессларида турлар, зотлар ёки навларнинг ирсияти узгариб боради.Бу узгаришлар популяциянинг генетик структурасининг узгаришлари билан боглик. Популяциянинг генетик структураси узгаришига эволюциянинг асосий факторлари мутация, миграция, генетико-автоматик процесслар ва танлаш таъсир этади.


4) Популяцияларда Хеч вакт ва Хатто эркин Холда купайганда Хам бир тенгликда булмайди.Чунки уларда доимо танлаш юз бериб туради. Ёввоий Хайвонлар ва усимликлар популяцияларида табиий танлаш уй Хайвонлари популяциясида эса табиий ва сунъий танлаш руй беради.
Шундай килиб популяцияларда танлаш олиб борилаётган белги буйича организмлар сони купайиб, генотиплар нисбати узгариб боради. Танлашда хисобга олинмайдиган белгилар эса куп вакт ичида тенгликда сакланиш мумкин. Уларда генотиплар нисбати Харди-Вайнберг формуласига тугри келади. Табиий танлаш организмнинг Хамма хусусиятларига таъсир килиб, популяциянинг бутун структурасини систематик равишда узгартиришга олиб келса, сунъий танлаш факат айрим белгилар нисбатини узгартиради.
5) Мутацияларнинг фойдали булиши эволюция ва селекция процесслари учун дастлабки матерални тайёрлаб беради. Организмдаги Хамма генлар узгаришга учраши мумкин. Танлаш генлардаги узгаришларнинг такдирини белгилайди, яъни янги генетик структурасини яратади. Популяцияларнинг мутациялар ёрдамида тулдирилиб боришига мутацион босим ёки мутацион юк дейилади. Мутацион босим популяция структурасининг узгариб боришида катта аХамиятга эга. Купгина мутациялар рецессив пайдо булиб, дастлабки даврларда гетерозигот булади.
Миграция процесси популяция кисимларининг кучиб юришида яккол кузга ташланади. Бу ходиса кишиларда кон группаларини бошкарувчи АВО генларининг таркалишини урганишда яхши урганилган. Осиё китъасида яшовчи кишиларда В гени концентрацияси, Европада яшовчиларда эса А гени концентрацияси куп учрайди. Бундай фаркнинг юзага келиш сабаби 500-1500 йилларда Осиё шаркидан гарбга томон кишиларнинг катта куламда кучиши яъни миграция булган деган фикрлар мавжуд. Популяцияларда генлар микдорининг тасодифий узгариб туриши процессларини 1931 йилда Н.П.Дубинин ва Д.Д.Ромашевлар генетико-автоматик процесслар ва америка генетиги Райтгенлар дрейфи (кучиш) деб атадилар.
Генетика-автоматик процесслар ёрдамида Хайвонлар популяцияларининг генетик таркиби сезиларли даражада тез узгариб кетиши мумкин. Айникса бу жараён алохидалашган (изоляция килинган) организмларда яккол намаён булади.
Умуман олганда популяциянинг кайта шаклланиши табиий танлаш ва генетика-автоматик жараёнлар туфайли юз беради.
6) Популяцияларнинг сакланиши уларнинг мухитга мослашиш (адоптация) генетик механизмига боглик. Эркин чатишувчи популяциялардаги индивидлар доимо узаро генлар алмашиниши натижасида бир хил генетик системага эга булган уз-узидан бошкариш хусусиятига эга булади. Уз-узини бошкариш туфайли популяциялар эволюция факторлари таъсирида бузилган ген частоталари тикланади. Бунга генетик ёки популяция гомеостази дейилади. Гомеостаз туфайли популяция мухитга мослашувчи генетик структурасини саклаб туради. Бундай Хол популяцияда аллеллар частотасининг генетик тургунлигининг тикланиб туриши, гетерозиготлик ва полиморфизм, мутацион босим ва унинг йуналиши туфайли юз беради. Популяциядаги юкори гетерозиготлик организмдаги дурагай ва гетерозис кучининг юзага чикаради,уларнинг Хаётчанлиги ва пуштлилигини оширади. Популяциядаги генетик гомеостаз механизмларидан яна бири уларнинг полиморф тузилишидир. Полиморфизм дейилганда, популяцияда бир вактнинг узида икки ва ундан ортик генетик ва фенотипик фарк килувчи формаларнинг яшашига тушунилади.
Download 21,59 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish