Poya, novda,barg vazifasi, tuzilishi, tiplari va ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati. Reja 1

4.Ma’ruza. Poya, novda,barg vazifasi, tuzilishi, tiplari va ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati.


Reja
1. Poyaning tuzilishi vazifalari.
2. O’sish konusining tuzilishi.
3. Poyaning birlamchi va ikkilamchi ichki tuzilishi.
4. Kambiy va uning faoliyati.
5. Ikkilamchi tuzilishga o’tish. Ikkilamchi po’stloq va yog’ochlik.
7.O’t va yog’och poyalar.
Tayanch so’zlar: tunika (tashqi qavat), korpus (ichki qavat), epiderma, birlamchi po’stloq, stel (markaziy tsilindr),kambiy, boylamli, oraliq va boylamsiz tuzilishi, birlamchi va ikkilamchi po’stloq, yog’ochlik, o’zak, yadro, zabolon.
Novda ham ildiz kabi yuksak o’simliklarning asosiy organidir. Novda uchki meristemaning mahsuli bo’lib, ildizga nisbatan ancha murakkab tuzilishga ega. Vegetativ novdada quyidagi qismlarni ajratish mumkin: poya, barglar, bo’g’imlar, bo’g’im oraliqlari va kurtaklar.
Kurtaklar - murtak holdagi novdalar hisoblanib, ular uzoq vaqt o’sish va shoxlanish, ya'ni novdalar sistemasini hosil qiladi. Novdagi barglar muhim vazifani, ya'ni fotosintezni bajaradi. Organlarni biriktirib turuvchi poya mexanik, o’tkazish va ba'zan g’amlovchi vazifalarni bajaradi. Nodaning bir butunligi va uning qismlari o’rtasidagi o’zaro boqlanishlar uning shakl o’zgargan ko’rinishlarida ham yaxshi ifodalangan. Novdani ildizdan ajratib turuvchi muhim xususiyati barglar bilan qoplanishi hamda bo’g’imlarga ega bo’lishidir. Poyaning bo’g’imi ba'zi o’simliklarda yo’g’onlashgan yoki yaxshi ifodalangan bo’ladi. Odatda poyada ikki xil bo’g’imlar farq qilinadi. Agar barg yoki halqasimon barglar poyaning asosini to’liq o’rab olsa yopiq, qisman o’ragan bo’lsa, ochiq bo’g’im deb qaraladi. Odatda novdada bir necha bo’g’imlar va bo’g’im oraliqlari bo’lib, ular novdaning bo’ylab takrorlanadi. Natijada metamer tuzilish kelib chiqadi.
Kurtak - yozilmagan murtak holdagi novdadir. U boshlang’ich myeristematik o’q va uning uchki qismida bir - birining ustini qoplab yotgan har xil yoshdagi barg boshlang’ichlarini, boshlang’ich metamerlar seriyasidan tashkil topgan. Kurtak poyada joylashgan o‘rniga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi. Apikal - uchki kurtaklar. Yon kurtaklar. Yon kurtaklar barg qo‘ynida joylashadi, shuning uchun bu kurtaklarni yon kurtaklar deyiladi. Kurtaklarni faoliyatiga qarab faol kurtaklar va yashirin kurtaklarga ajratiladi. Yashirin kurtaklar daraxtsimon o‘simliklarda ko‘p uchraydi. Qo‘shimcha kurtaklar ildizda, poyada hosil bo‘ladi. Kelib chiqishiga ko‘ra: vegetativ kurtaklar. Gul hosil qiluvchi kurtaklar. Aralash kurtaklarga bo‘linadi. Vegetativ kurtaklardan novda, gul hosil qiluvchi kurtaklardan - gul, aralash kurtaklardan bargli to‘pgul hosil bo‘ladi. Kurtaklarning shakli va o‘lchami har xil bo‘lib, ular yumaloq, konussimon, tuxumsimon, uchi qirrali va uchi qirrasiz bo‘lishi mumkin. Kurtakni novdada joylanishi quyidagi turlarga bo‘linadi. 1. Navbat bilan - spiral, 2. Qarama – qarshi, 3. Xalqasimon shaklda. Qarama - qarshi joylanish siren, pista, yalpiz kabi o‘simliklarda kuzatiladi.