Presuppozitsiya

Турли мантиқий-семантик амаллар асосида мазмуний хулосаларга эришишнинг яна бир йўли сўзловчи «нимани назарда тутаётганлигини» эҳтимол қилиш ва англашдир. Бундай усул инференция таҳлили (conversational inference) деб аталади. Масалан, «Қиш келди» гапини эшитиб, сўзловчи «Ҳаво совуқ, иссиқ кийимларингни тайёрла» мазмунидаги маслаҳатини бермоқчи деган хулосага келиш мумкин. Аммо бу хулоса бор-йўғи эҳтимол, балки сўзловчи «Уйни исит» демоқчидир. Шунинг учун бўлса керакки, М.Макаров инференциянинг дедуктив ва индуктив мантиқий амаллар асосида бажарилиши мумкин бўлган икки турини фарқлаш лозимлигини уқтиради (Макаров 2003: 125-127).

Дедуктив амал асосида эришиладиган хулоса қуйидаги кўринишда бўлади: Қўнғироққа ҳеч ким жавоб бермаётган бўлса, демак, уйда ҳеч ким йўқ. Қўнғироққа ҳеч қандай жавоб йўқ. Уйда ҳеч ким йўқ. Индуктив инференцияни ва эҳтимолдаги хулосанинг мисоли: Аббос мактабга кетди. Аббос – мактаб ўқувчиси. Дедуктив ва индуктив амаллар асосида фарқланадиган мазмуний инференцияларни фарқлашда Ҳ.П.Грайс эҳтимол қилинаётган хулосани инкор қилиш мумкин эмаслиги амалига таянишни маслаҳат беради (Grice 1975; Грайс 1985). Дедукция асосида аниқланган хулосани инкор этиш қийинлигини Ҳ.П.Грайс қуйидаги мисолда изоҳлайди: If Socrates is a man, he is mortal; Агарда Суқрот инсон бўлса, унинг умри абадий эмас. Socrates is a man; Cуқрот – инсон. There for Socrates is mortal. Шу сабабли Суқротнинг умри абадий эмас.

Бу ерда 6 ва 7 гаплардаги далилий ҳукмлар рост бўлгани учун ҳам 8- ҳукм ҳақиқат. Индуктив йўл билан келтириладиган далилларни эса инкор этиш имконияти йўқ эмас: 9. I have dug up 1001 carrots; (Мен) 1001 та сабзини қазиб олдим. 10. Every one of the 1001 carots is orange; 1001 та сабзининг ҳар бири апельсиндир. 11. Thererefore, all carrots are orange. Шу сабабли барча сабзилар апельсиндир. Аммо бу қаторга яна бир далилий ҳукм киритилса, хулоса ноўрин, нотўғри бўлади (Levinson 1983: 114): 9б. I have dug up 1001 carrots 10б. Every one of the 1001 carrots is orange. 12б. The 1002 nd carrot is green. 1002- сабзи яшил. 13. Нотўғри: Therefore, all carrots are orange. Шу сабабли барча сабзилар апельсиндир.