Psixalogiya

MHTdan makroiqtisodiy tahlil va bashoratlash maqsadida foydalanish.

MHT asosida amalga oshiriladigan tahlilning asosiy yo‘nalishlaridan biri iqtisodiy o‘sish darajasi va iqtisodiy kon’yunkturaning tebranishi hisoblanadi.
YAIM hajmini o‘zgarmas baholarda hisoblab uning dinamikasini o‘rganish muhim yo‘nalishlardan biri bo‘lib, u ko‘p jihatdan mamlakat iqtisodiy salohiyatini investitsiyalar hisobiga oshirish bilan bog‘liq bo‘ladi. Iqtisodiy kon’yunkturaning tebranishi ko‘p jihatdan mavjud asosiy fondlardan foydalanish darajasiga bog‘liq.

Aholi va uni statisgik o‘rganish

Aholi statistikasi statistikannng eng qadimgi tarmog‘i hisoblanadi,
Qadimgi dastlabki hisob operatsiyalari xarbiy va xo‘jalik maqsadlarida aholini xisobga olish bilan bog‘liq holda olib borilgan. Ko‘plab ma’lumotlarni o‘rganish natijasida aniqlangan qonuniyatlar biriichi marta aholining tug‘ilishi va o‘lishi bilan bog‘liq jarayonlarda aniqlangan.
Hozirgi kunda ham aholi har tomonlama tadqiqotlar ob’ekti hisoblanadi, chunki aholi ishlab chiqarish jarayonining bovosita ishtirokchisi va bu jarayon natijasining iste’molchisi ham hisoblanadi. Hozirgi kunda aholini, jamiyatda ro‘y berayotgan jarayonlarni, turmush sharoitlarini statistik o‘rganishga qiziqish ortib bormoqda.

1. Aholining sonini va mamlakat hududi bo‘yicha joylashishini o‘rganish

Statistikaning birinchi darajali vazifalaridan biri aholiniig tarkibi va mamlakat hududi bo‘yicha joylashishini o‘rganish hisoblanadi. YUqorida qayd etib o‘tilganidek, aholi haqidagi ma’lumotlarning manbai aholini ro‘yxatga olish sanaladi.
Aholini ro‘yxatga olish aholi soni xaqidagi aniq sana va aniq davrga doir ma’lumotlarni beradi. Aholini ro‘yxatga olishlar o‘rtasidagi aholi sonini aniqlash boshlang‘ich ma’lumotlar va aholiniig tabiiy va mexanik harakati haqidagi joriy statistik ma’lumotlar asosida hisoblash yo‘li bilam aniqlanadi: yil boshidagi aholining soni= shu yilda tug‘ilganlar soni + shu yilda kelganlar soni – shu yilda o‘lganlar soni - shu yilda chiqib ketganlar soni  yil oxiridagi aholi soni.
Alohida aholi yashash joylarmdagi aholining ma’lum muddatdagi sonini aniqlashda aholining shu joyda doimiy yashovchi va hisobga olinadigan vaqtda mavjud bo‘lgan sonini z’tiborga olish lozim.
YAshash joyining doimiy aholisiga hisobga olish davrida shu erda yashayotgan shaxslar, mavjud aholiga esa hisobga olish daarida shu erda bo‘lgan barcha shaxslar kiradi. Bunda ularning bir joyga vaqtincha yoki doimiy kelmagani hisobga olinadi.
Har qanday joyning aholisi yil davomida o‘zgarib turadi, shuning uchun umumiy ko‘rsatkichlarni hisoblash uchun statistikada aholining yil mobaynidagi harrakati e’tiborga olinadi.
DA = MA +VI- VYA MA = DA - VY + VYA
Bunda: DA - doimiy axoli soni; MA - mavjud aholi soni;
VY- vaqtincha yo‘q bo‘lgan aholi soni; VYA - vaqtincha yashayotgan aholi soni.
Aholining o‘rtacha yillik soni odatda oddiy o‘rtacha arifmetik formula bo‘yicha aniqlanadi. Bunda aholining muayyan davr boshidagi va davr oxiridagi soni ko‘rsatkichlari qo‘shilib ikkiga bo‘linadi:
_{S } (S₆  S₀ )
2
Aholi soni xaqidagi ma’lumotlar bir iecha teng oraliqli sanalarga, masalan, har bir oyning birinchi kuniga nisbatan berilgan bo‘lsa, aholining o‘rtacha yillik soni o‘rtacha xronologik formula bo‘yicha aniqlanadi:

1
( ¹  S


S  ²

• 
  S₂
  

  S
n 1


n1
 ¹  S )
₂ n

Mamlakat aholisi uning hudud bo‘yicha joylashishi nuqtai nazaridai shahar aholisi va qishloq aholisiga bo‘linadi. SHahar aholisiga shaharlarda va shahar ko‘rinishidagi posyolkalarda yashovchi, qishloq aholisiga esa qishloq joylarida yashovchi barcha shaxslar kiradi.
Quyidagi jadvalda O‘zbekistonda aholining o‘sish ko‘rsatkichlari berilgan. Mamlakat aholisining soni to‘g‘risida quyidagi ma’lumotlar berilgan.