Qisqacha xulosa
Demak, mustaqillik sari qo’ygan qadamlari va bosqichlari: 1) Davlat tilining
qabul qilinishi, 2) Davlat ramzlarini qayta ko’rib chiqish xaqidagi 3) Kommunistik
partiyaning O’zbekistondagi bo’limi barxam topish bilan xarakterlandi 1990 yil 24
martda O’zbekistonda Prezidentlik institutining joriy etilishi, 1990 yil 1
noyabrida Prezident xuzuridagi Vazirlar Maqkamasining tashkil etilishi,
viloyat, shaxar va tumanlarda vakillik xamda ijroiya idoralariga raxbarlik qiluvchi
xokimlik lavozimining tasis etilishi, yangi milliy davlatchilikning siyosiy-xuquqiy
asosi bo’lib xizmat qildi.1991 yil 31 avgustda O’zbekistonda davlat
mustaqilligining elon qilinishi, mamlakatning demokratik-xuquqiy davlat va
fuqarolik jamiyati tomon yo’l tutishi respublikaning yangi Konstitutsiyasi
yaratilishini taqozo etdi. 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan O’zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi yangi milliy davlatchilikning konstitutsiyaviy
poydevori bo’lib qoldi. Bu Konstitutsiya avvalo, o’zbek davlatchiligining tarixiy
20
tajribasi va ananalariga tayanib, milliy davlatchilikning yangi asosda ijodiy
rivojlanishini tahminlab beruvchi siyosiy-xuquqiy qujjatdir.
Mustaqil O’zbekiston Konstitutsiyasi demokratiya va inson ququqlarining jaxonda
ehtirof etilgan qoidalariga to’la mos bo’lib, mamlakatimizda keng ko’lamli
ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy islohotlar o’tkazish uchun huquqiy zamin bo’lib
xizmat qiladi.
ADABIYOTLAR:
1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. -T.: «O’zbekiston», 2012. – 3–10-b.
2.
Karimov I.A. Xalq farovonligi - faoliyatimiz mezoni. T.7. -T.: «O’zbekiston», 1999, 109-
111, 113-121, 122-131-betlar.
3.
Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz - kelajak yo’q. T.7. -T.: «O’zbekiston», 1999, 132-141, 142-
154-betlar.
4.
Karimov I.A. o’zgarish va yangilanish - hayot talabi. T.8. -T.: «O’zbekiston», 2000, 479-
488-betlar.
5.
Karimov I.A. Iqtisodiyotni erkinlashtirish - farovonlik poydevori. T.9. -T.: «O’zbekiston»,
2001, 3-45-betlar.
6.
Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va
taraqqiyot kafolatlari. T.6. -T.: «O’zbekiston», 1997, 31-40, 125-135, 149-162-betlar.
7.
Karimov I.A. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. -T.: «O’zbekiston», 2000, 6-12, 14-15, 16-
26, 28-38, 47-48-betlar.
8.
Karimov I.A. El-yurtga halol, vijdonan xizmat qilish - har bir rahbarning muqaddas burchi.
Andijon viloyat xalq deputatlari Kengashining navbatdan tashqari sessiyasida so’zlangan
nutq. T.12. – T.: O’zbekiston, 2004. – 285–312-b.
9.
Karimov I.A. Qonun va adolat ustuvorligi faoliyatimiz mezoni bo’lsin. Surxondaryo viloyat
xalq deputatlari Kengashining navbatdan tashqari sessiyasida so’zlangan nutq. T.12. – T.:
O’zbekiston, 2004. –313–337-b.
10. Karimov I.A. Yangilanish va barqaror taraqqiyot yo’lidan yanada izchil harakat qilish,
xalqimiz uchun faravon turmush sharoitini yaratish – asosiy vazifamizdir. – T.: O’zbekiston,
2007. – 11-b.
11. Karimov I.A. O’zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo’lmaydi. T.13. – T.:
O’zbekiston, 2005. –156–223-b.
12. Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari – oliy qadriyat. – T.14. – T.: O’zbekiston,
2006. – 61–97, 139–153, 248–265-b.
13. Karimov I.A. Inson manfaatlarini ta’minlash, ijtimoiy himoya tizimini takomillashtirish –
ustuvor vazifamizdir. – T.: “O’zbekiston”, 2007. – 48 b.
14. Karimov I.A. Demokratik huquqiy davlat, erkin iqtisodiyot talablarini to’liq joriy etish,
fuqarolik jamiyati asoslarini qurish – farovon hayot garovidir. – T.: “O’zbekiston” NMIU,
2007. – 64 b.
15. Karimov I.A. Jamiyatimizni erkinlashtirish, islohotlarni chuqurlashtirish, ma’naviyatimizni
yuksaltirish va xalqimizning hayot darajasini oshirish – barcha ishlarimizning mezoni va
maqsadidir. – T.15. – T.: “O’zbekiston”, 2007. – 3-11, 154-211-241-251-b.
16. Karimov I.A. O’zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo’li. – T.: “O’zbekiston”, 2007.
– 48 b.
17. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch. Toshkent. ‘Ma’navieat’ nashriyoti. 2008.
18. Karimov I.A. “O’zbekiston – mustaqillikkaerishish ostonasida”. Toshkent. ‘O’zbekiston’
nashriyoti. 2011 yil.
19. Karimov I.A. “Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish – eng oily
saodatdir” Toshkent. ‘O’zbekiston’ nashriyoti. 2015 yil.
20. Karimov I.A. “Asosiy vazifamiz – jamiyatimizni isloh qilish va demokratlashtirish,
mamlakatimizni modernizatsiya qilish jarayonlarini yangi bosqichga ko’tarishdan iborat.”
21
O’zbekiston RespublikasiKo’nstitutsiyasi qabul qilinganligining 23 yilligidagi ma’ruzasi.
“Xalq so’zi” gazetasi. 2015 yil 6 dekabr soni.
21. Karimov I.A. “Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan
isloqotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy
mulkchilik, kichik biznеs va tadbirkorlikka yanada kеng yo’l ochib bеrish hisobidan oldinga
yurishdir”. 2016 yil 15 yanvarda bo’lib o’tgan, Mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor
yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Maqkamasi majlisidagi ma’ruzasi. “Xalq so’zi”
gazetasi. 2016 yil. 16 yanvar soni.
22. Yunuso’v K.A.(Hammualliflikda). O’zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va
amaliyoti. O’quv qo’llanmasi. Toshkent. “Navro’z” nashriyoti. 2014 yil. 400 bet.
23. Rahimov I., Zohidov A., Azizov SH., Ayupov A. va boshq. Mustaqillik mafkurasi va
O’zbekistonda demokratik jamiyat qurishning iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy negizlari. -T.:
«Universitet», 2001. 232-bet.
24. Pugachev V.P., Solovg’ev A.I. Siyosatshunoslikka kirish. T.: «Yangi asr avlodi», 2004, 202-
255-betlar.
25. O’zbekiston: 13 yil mustaqil taraqqiyot yo’lida. T.: «O’qituvchi», 2004, 3-44-betlar.
26. Do’stjonov T., Hasanov S. O’zbekiston demokratik taraqqiyot yo’lida. T.: Toshkent Moliya
instituti, 2004, 3-180-betlar.
27. SHarifxo’jaev M. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati. – T.: SHarq, 2005. –
240 b.
28. Aliev B., Hoshimov T. O’zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti. –
T.: O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi «Adabiyot nashriyoti”, 2005. – 160 b.
29. Abdullaev M. va boshqalar. Mustaqillik: Izohli ilmiy-ommabop lug’at. – T.: “SHarq”, 2006.
– 528 b.
30. Umarov B. Globallashuv ziddiyatlari: iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy jihatlari. – T.:
“Ma’naviyat”, 2006. – 160 b.
31. To’xliev N. va boshqalar. O’zbekiston iqtisodiyoti asoslari. – T.: “O’zbekiston milliy
entsiklopediyasi” davlat ilmiy nashr., 2006. – 280 b.
32. Qirg’izboev M. Fuqarolik jamiyati: nazariya va xorijiy tajriba. – T.: Yangi asr avlodi, 2006.
– 204 b.
33. Levitin L., Karlayl S. Islom Karimov - yangi O’zbekiston Prezidenti. -T.: «O’zbekiston»,
1996, 40-46, 117-119-bet.
34. Odilqoriev X.T., Foyibnazarov SH.F. Siyosiy madaniyat. T.: O’zRIIV Akademiyasi, 2004,
138-158-betlar.
3 MAVZU. MUSTAQILLIK VA DEMOKRATIK JAMIYAT
QURILISHINING «O’ZBEK MODELI»
REJA:
1.
DEMOKRATIK JAMIYAT QURISHNING TURLI XIL MILLIY
MODELLARI
VA
O’ZBEKISTONDA
UNING
O’ZIGA
XOS
XUSUSIYATLARI.
2.
ISLOM KARIMOVNING «O’ZBEKISTONNING O’Z ISTIQLOL VA
TARAQQIYOT YO’LI» ASARI HAMDA UNING TARIXIY AHAMIYATI.
22
3.
DUNYOVIY DAVLAT QURISHDA «O’ZBEK MODELI»NING
JAMIYAT IJTIMOIY-SIYOSIY, IQTISODIY VA MA’NAVIY HAYOT
SOHALARIDA NAMOYON BO’LISHI
1. Demokratik jamiyat qurishning turli xil milliy modellari va
O’zbekistonda uning o’ziga xos xususiyatlari
Milliy mustaqillik va demokratiyaning uzviy bog’liqligi. O’zbekiston
Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng kelajakda qanday yo’ldan borishi
masalasi kun tartibiga qo’yilgan eng dolzarb masalalardan biri bo’ldi. Uning
dolzarb bo’lib qolishining bir qator ob’ektiv va sub’ektiv sabablari va omillari ham
mavjud edi. Uning ob’ektiv sabablaridan biri jahonda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishning barcha davlatlarga mos keladigan biron bir tayyor andozasining
yo’qligi va bo’lishi ham mumkin emasligi edi. Ikkinchi ob’ektiv sababi –
mahmuriy buyruqbozlikka asoslangan tuzumga xos ijtimoiy munosabatlar va
qoidalar endilikda respublikada barpo etilayotgan yangi ijtimoiy yo’naltirilgan
bozor iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy demokratik davlat manfaatlariga mos
kelmasligi edi. Mulkchilik, mulkka egalik va uni boshqarish, ishlab chiqarishdagi
inson omilining ortishini hisobga olgan holda davlatni boshqarishning butunlay
yangi shaklini vujudga keltirish zarur edi. Demak, birinchidan, har bir davlat
demokratik taraqqiyot yo’liga kirishi uchun mahlum bir muddat talab qilinar edi.
Ikkinchidan, vaqtni qo’ldan boy bermasdan rivojlanishning tarixiy jihatdan asrlar
mobaynida shakllangan anhanalari asosida O’zbekistonning o’ziga xos taraqqiyot
yo’lini ishlab chiqishni bir daqiqa ham kechiktirib bo’lmas, yangi kontseptsiya
ishlab chiqish zarur edi.
Mamlakat Prezidenti O’zbekiston fuqarolari uchun tabiiy haq-huquq va
shuningdek oliy nehmat bo’lgan mustaqillik to’g’risida so’z yuritar ekan, uni
jamiyat rivojining asosi, bugungi va uzoq istiqboldagi taraqqiyotimiz sharti, barcha
islohotlarimizning mezoni va nihoyat, barcha amal qiladigan bosh tamoyil deb
tahrifladi. SHunday ekan, u jamiyat ahzolari oldiga muttasil yangi-yangi
vazifalarni qo’yadi va uning bajarilishini talab qiladi. Zero, taraqqiyotning har bir
bosqichi, turli-tuman muammolar va ularni bartaraf etish yo’lidagi tadbirlardan
iboratdir.
Xalqaro hamjamiyat katta va kichik millatlar, davlatlar tajribasi shuni
ko’rsatmoqdaki, mustaqillikning ilk asnolarida vujudga kelgan muammolar
yechimida sustkashlikka yo’l qo’yish og’ir ijtimoiy larzalarga olib kelishi mumkin.
Zotan, har qanday yechilmagan muammo yana boshqa qator xavf-xatarlarni
keltirib chiqarib, davlat taraqqiyotining ancha murakkablashishiga olib keladi.
Demak, mamlakat taqdiri uchun mashullikni o’z zimmasiga olgan hokimiyat
tuzilmasi bu borada bir nafas ham beg’amlikka yo’l qo’ya olmaydi, doimo uyg’oq
va harakatda bo’ladi. Darhaqiqat, mustaqillik bir tomondan milliy taraqqiyot
yo’lini erkin tanlashda ulkan mashuliyat yuklasa, ikkinchi tomondan eskilikka
barham berish va yangi jamiyatga asos yaratish uchun beqiyos imkoniyat yaratadi.
23
SHu nuqtai nazardan, mustaqillikni demokratiya uchun eng zarur shart-sharoit deb
hisoblasak bo’ladi.
O’tmish, bugun va kelajak bir-biriga tutashgan bunday tarixiy paytlarda
mustaqillik davrini kechirayotgan har bir davlat bir tomondan, demokratiya
borasida jahon xalqlari orttirgan boy tajriba hamda undan millat manfaatlari
yo’lida foydalanishni, ikkinchi tomondan esa, uni o’ziga xos noyob bir sharoitda
joriy etish bilan bog’liq muammoga duch kelganligini tarixiy tajribalar ko’plab
mamlakatlar misolida tasdiqlagan.
I.A.Karimov O’zbekistonning rahbari sifatida asosan ikki narsani mushtarak
holda olib bordi. Ulardan biri mamlakatimizning o’z ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot
yo’lini ishlab chiqishda rivojlangan mamlakatlarning ko’p asrlik tajribasini
o’rganish va ularning bizga maqbul jihatlarini ijobiy jihatdan o’zlashtirish bo’lsa,
ikkinchisi - O’zbekiston xalqining turmush tarzi, mentaliteti va anhanalariga
tayanishdan iborat bo’ldi. Unga Islom Karimov tomonidan taklif qilingan besh
asosiy tamoyil asos qilib olindi.
XX
asr 50-yillardan keyingi yillarda ko’pchilik sobiq mustamlaka
mamlakatlar o’z mustaqilligiga erishib, milliy davlat qurish yo’liga o’ta
boshladilar. Bu vaqtda asosiy 3 taraqqiyot yo’li: 1) kapitalistik; 2) sotsialistik; 3)
milliy ozodlikka erishgan davlatlarning aralash yo’nalishi haqidagi qarashlar bor
edi. XX asr oxirlariga kelib biron-bir mamlakatning iqtisodiy taraqqiyotini qathiy
qabul qilingan qoidalar doirasi bilan cheklab turish mumkin emasligi, taraqqiyot
yo’llari (modellari) ancha keng ko’lam va maqsadga egaligi, ulardan birini
tanlashda har bir mamlakat o’z ichki sharoitlaridan kelib chiqmog’i zarurligi
mahlum bo’ldi.
Iqtisodiyot nazariyasida ayrim olimlar iqtisodiy taraqqiyot modelini davlat
tuzumi desa, boshqalar ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya, uchinchilari esa ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotning aniq belgilangan yo’li, deb hisoblaydi. Iqtisodiy taraqqiyot
modeli, N.To’xliev va boshqa bir guruh olimlarning fikriga ko’ra, iqtisodiy
munosabatlarning keng miqyosli tizimi bo’lib, u huquqiy, mahmuriy hamda
xo’jalik mexanizmlari orqali boshqariladi
1
. Bunday munosabatlarning sub’ekti
mulk egalari, xo’jalik faoliyati ishtirokchilari, uyushmalar, davlat va xususiy
sektor, mamlakat doirasidagi mintaqa va tarmoqlar hisoblanadi. Iqtisodiy
taraqqiyot modeliga axloq va dunyoqarash, mentalitet, turmush tarzi, madaniyat
kabi ijtimoiy mehyorlar mahlum darajada o’z tahsirini o’tkazadi.
Iqtisodiy taraqqiyot modeli global va milliy xarakterda bo’ladi. Hozirgi
vaqtda taraqqiyotning bir qator tipik global quyidagi modellari mavjud:
1. Osiyo taraqqiyoti modeli – jamoaning kuchli pozitsiyasi va diniy omilga
asoslangan bo’lib, bu modelda undiruvchi sanoat va qishloq xo’jaligi asosiy
o’rinda turadi. “Osiyo arslonlari” deb ehtirof etilgan: Janubiy Koreya, Singapur,
Tayvan, Malayziya kabi mamlakatlar rivojlandi.
Mustaqillikdan meros qolgan qaloq, anhanaviy iqtisodiyotdan bozor
iqtisodiyotiga o’tish. Bu model milliy mustaqillik sharoitida amalga oshadi. Bunda
1
Тўхлиев Н., Ҳақбердиев Қ., Эрмаматов Ш., Холматов Н. Ўзбекистон иқтисодиёти асослари.
– Т.:
“Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2006. – 121–122-б.
24
bozor iqtisodiyotiga xos belgilar xo’jalik turlarining transformatsiyasi orqali yuz
beradi.
1) Azaliy natura xo’jalik bozor doirasiga tortilib, tovar xo’jaligiga aylanadi
va undan bozor iqtisodiyoti belgilari o’sib chiqadi.
2) Kam rivojlangan, lekin real mavjud milliy kapitalistik xo’jalik bozor
iqtisodiyoti tomon yuz tutadi.
3) Xorijiy kapital yaratgan xo’jalik, ishlab chiqarishning xorijiy sektori
zaminida bozor iqtisodiyoti unsurlari rivoj topadi.
Osiyo modelining muhim belgisi shundaki, unga bozor munosabatlari rivojiga
xos bosqichlarning Hammasidan o’tilmaydi, hatto ayrimlari chetlab ham o’tiladi.
Masalan, qoloq natura xo’jalik to’g’ridan-to’g’ri bozor iqtisodiyotiga xos yirik
fermer xo’jaligiga aylanadi.
“Yangi Yapon” yigit-qizlari bilak kuchiga va aqliga tayanadilar. CHetdan
texnika, asbob-uskuna, kapital olib kelinadi. Ishchi kuchini “ajdoha”lar beradi.
AQSH texnologiyasidan nusha ko’chirgan Janubiy Koreya ham tez rivojlandiki,
bunda 1) ishchilarni bepul qayta o’qitish; 2) sanoat tarmoqlarini rivojlantirish; 3)
subsidiya va past foizli kreditlar berish; 4) “Eksport” – iqtisodiyotning
harakatlantiruvchi kuchi” aqidasi hukmron; 5) mamlakatda bilimdon va intizomli
ishchi kuchlarining yetarliligi.
2. Yevropa (cha) modelida
–
iqtisodiy taraqqiyotning ijtimoiy
yo’naltirilganligi, xususiy tashabbusning yuqori darajada rivojlanganligi, biznesni
qo’llab-quvvatlash va soliq undirishning sharoitga moslashuvchan tizimi,
jamiyatning texnokratik yo’nalishi, YaIMda xizmat ko’rsatish sohasining yuqori
hissasi ko’zga tashlanadi.
Evropacha modelda evolyutsion yo’l orqali oddiy tovar xo’jaligidan klassik
kapitalizm tomon va undan bozor iqtisodiyoti tomon boriladi. Bunda oddiy pul-
tovar munosabatlarining kapitalistik shaklga ko’chishi, uning bozor iqtisodiyotiga
aylana borishi orqali yuz beradi. Bu modelda bozor iqtisodiyotining yovvoyi
ko’rinishlari ham kuzatiladi: o’ta tarqoqlik, tartibsizlik, o’zbilarmonchilik,
shafqatsiz ekspluatatsiya, ommaning qashshoqlashuvi, g’irrom raqobat, g’ayri
insoniy xatti-harakatlarga moyillik. Bu jarayon XIX asr oxirigacha hukmron
bo’ldi. XX asr 30-yillaridan bozor iqtisodiyotiga o’tildi, 50-yillarda shiddatli tus
oldi.
3. Lotin Amerikasi modeli – hom ashyo tamoyiliga qurilib, undiruvchi
sanoat tarmoqlarining rivojlanganligi, mehnat resurslarining ortiqchaligi, xufyona
narkokapitalning yuqori hissasi, eksportning past, tovar va xizmatlar importining
esa yuqori darajasi iqtisodiyotda mayda tovar ishlab chiqarishning sezilarli darajasi
bilan tavsiflanadi.
4. Osiyo – Tinch okeani modeli (XX asr 70–80-yillarda shakllangan)ning
tipik xususiyati – yuqori texnologiyaga egaligi, tabiat va inson resurslaridan
oqilona foydalanish, ishlab chiqarish ilmiy bazasining rivojlanganligidir.
5. Afrika iqtisodiy taraqqiyot modeli – tipik xom ashyo yo’nalishi,
iqtisodiyotda past unumdorlik darajasi, mehnat resurslarining ortiqchaligi, aholi
turmushining past darajasi, infratuzilmaning rivojlanmaganligi, urug’chilik,
qabilalar o’rtasidagi urushlar, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik bilan xarakterlanadi.
25
6. Postsovet iqtisodiy taraqqiyot modeli – asosan MDH mamlakatlariga xos
bo’lib, ularni ishlab chiqarish texnologiyasining umumiy xususiyati, yagona
andozalar, iqtisodiyotni isloh qilishning umumiy vazifalari birlashtiradi. Sobiq
Ittifoq respublikalarining 70 yildan ortiq birga bo’lishi iqtisodiy munosabatlarining
yaqinlashuviga o’z tahsirini o’tkazmasdan qolmadi. XX asr 90-yillari boshida va
o’rtalariga kelib ham mamlakatlar tashqi savdo aylanmasining yarmidan ko’prog’i
MDHga to’g’ri kelar edi. Ammo, keyinchalik bu tendentsiya milliy taraqqiyot
modellari yetakchi o’rinni egallay olmadi. O’zbekistonning tashqi iqtisodiy
faoliyatida sanoati rivojlangan mamlakatlar birinchi darajasiga ko’tarildi.
Taraqqiyotning global modellaridan tashqari dunyodagi AQSH, Angliya,
Yaponiya, Germaniya kabi ayrim rivojlangan va boshqa rivojlanayotgan
mamlakatlarda quyidagi modellar ham ko’zga tashlanadi.
1. “Amerika modeli”da bozor munosabati nihoyatda liberalligi bilan
xarakterlanadi. Davlatchilik asoslari va demokratik tamoyillar muqaddasligi, o’z
kuchiga tayanishga o’rgatiladi. «AQSH millatlar hamjamiyati” g’oyasida
birlashgan davlatdir.
2. “Yapon modeli”da iqtisodiy munosabatlarda davlat yetakchi o’rinni
egallaydi. 2-jahon urishida 8 mln.dan ziyod odam halok bo’lgan va jarohatlangan,
90 dan ortiq shahar, 80 dan ortiq sanoat korxonalari vayron bo’lgan. Davlat siyosiy
madaniyatga ehtibor qaratdi. Iqtisodiyot xalqning ijtimoiy-tarixiy tajribasi, ruhiyati
va
mentaliteti
bilan
yo’g’rildi.
Amerika
ko’magiga
tayandi.
Fuqaro
mehnatsevarlik, intizomlilik, jamoaviylik yapon milliy xarakteri rivojlantirildi.
“Bor imkoniyatlaringni ishga sol!” g’oyasiga amal qilindi. “Ahloq tarbiya”
tizimiga asoslangan: 1) xarakterni shakllantirish; 2) “davlat uchun maqbul axloqiy
sifatlarni tarbiyalashga qaratilgan faoliyat»; 3) “fuqarolik axloqi asoslarini
tarbiyalash”ga yo’naltirildi.
3. “SHved modeli”da iqtisodiyot ijtimoiy sohaga yo’naltirilganligidir....
4. Erxard (nemis) modelida XX asr 1949-50 yillarda 2 ta islohot o’tkazilgan:
1) Pul (marka) islohati, bir kechada marka singan, kuygan, faqat banklarda ko’p
miqdorda markasi borlarning 40 markasigina qoldirilgan. 2) Narx-navo islohotiga
ko’ra “ochiq eshiklar” siyosati olib borilib, do’konlardagi narx-navo oshib ketgan.
CHet el korxonalari bilan birga qo’shma korxonalar barpo etilib, xorijiy
sarmoyalar iqtisodiyotga jalb qilingan. O’tish davrida AQSHning “Marshal
shartnomasi”ga tayanib, G’arb davlatlariga ajratilgan 50 milliard dollardan qisman
foydalanilgan. Erxard modeli o’zida AQSH, Angliya, SHvedtsiya kabi rivojlangan
mamlakatlar taraqqiyot modellarining ijobiy tomonlarini o’zida umumlashtirgan.
CHetga sanoat, nooziq ovqat mahsulotlarini eksport qilish 1950–1992 yillar
davrida 27 foizdan 92 foizgacha chiqarilgan. SHu davrda oziq-ovqat mahsulotlari
aholi ehtiyojiga sarflanib, 75–80 foizdan 27 foizgacha kamaytirilgan. Bugungi
kunda Germaniya aholisi 85 mln.ga yaqin. 1990 yilda SHarqiy Germaniya (GDR)
unga qo’shildi, ikkita GFR va GDR o’rtasidagi devor olib tashlandi. 1992 yilga
kelib, Germaniya Potstam konferentsiyasi (1945) shartlarini bajarib, sobiq SSSR
va AQSHga katta miqdorda tovon to’ladi. 1994–95 yillarda 3 mingga yaqin
yaxudiylarning har biriga ham 3,5 ming markadan tovon puli to’ladi.
26
5. Turk modeli aynan Erxard modelining andozasi bo’lib, nemislardan
o’zlashtirilgan. Faqat bunda Turkiya mamlakatda yengil sanoat rivojlanishiga keng
ehtibor berilgan. Pul va narx-navo islohotlari olib borilgan. Bugungi kunda
Turkiya o’rta rivojlangan davlatlar qatoriga kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |