Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi yuqori molekulyar birikmalar kimyosi fanidan

VI-SEMESTR MAVZULARI
3-LABORATORIYA ISHI
Mavzu: MOCHEVINANING FORMAL’DEGID BILAN POLIKONDENSATLANISHI
Ishdan maqsad: Mochevina-formal’degid smolasini olish.
Reaktivlar: Mochevina, 40%li formal’degid, 25%li ammiak, etil spirti.
Jihozlar: Dumaloq tubli teskari sovutkich o’rnatilgan kolba, termometr, suv hammomi.
Ishning bajarilishi: Formalinning 40%li eritmasidan 26,5 gr olib, unga 25% li ammiakdan 0,65 gr qo’shiladi va teskari sovutkich o’rnatilgan dumaloq tubli kolbada yarim soat davomida qizdiriladi. Shundan so’ng eritma qaynoq holida fil’trlanib, uning PH tekshiriladi. Eritmaning PH-7,6-7,8 dan kam bo’lgan taqdirda, eritmaga biroz ammiak qo’shiladi. So’ngra fil’tratga mochevinadan dastlab 3,75 gr solinib, aralashma yarim soat davomida qizdiriladi va yana aralashma ustiga 3,75 gr mochevina bilan birga 5 ml etil spirti qo’shiladi. Eritmaning PH muhiti 4,6-5,0 ga etgunuga qadar aralashma 80⁰C da qizdiriladi. Odatda aralashmaning PH qiymati 4,6-5,0 ga 2-3 soatdan keyin keladi. Tiniq qiyomsimon reaksiya mahsulotini chinni kosachaga solib, 50-70 mm bosimda 70-80⁰C atrofida vakuum shkafda bug`latiladi. Mahsulot quyuq qiyom darajasiga yetganda 45⁰C da shishasimon holatga kelgunga qadar quritiladi.
Vazifa:

1. 
   Reaksiya tenglamasini yozing.
   
2. 
   Polimerning eruvchanligini aniqlang.
   
3. 
   Polimerning suyuqlanish temperaturasini aniqlang.
   

4-LABORATORIYA ISHI
Mavzu: FENOLNI FORMAL’DEGID BILAN POLIKONDENSATLANISHI
Ishdan maqsad: Fenol-formaldegid smolalarini kislata muhitida (1-variant) va ishqoriy muhitda (2-variant) olish.
Reaktivlar: Fenol, formaldegid, xlorid kislata (1 N eritma), urotropin.
Jihozlar: Yumaloq tubli kolba, Libix sovutgichi, Vyurs kolbasi, farfor kosacha, termometr.
Ishning bajarilishi: 200 ml sig’imli kolbaga (sovutgich va termometr bilan jihozlangan) 9,4 gr (0,1 mol) fenol solib, 40-50⁰C gacha qizdiriladi. Fenol suyuqlangach 8,5 ml (0,0085 mol) 36 % formalin quyiladi. Aralashtirilib bo’lingach 1 N HCl eritmasidan 5 ml (0,005 mol) quyiladi. Sungra aralashma 80⁰C da 10-15 min. teskari sovutgich o’rnatilgan holda kolbada qizdiriladi. 10-15 minutdan so’ng kolbadagi aralashma loyqalanadi va qavatlanadi. Shundan so’ng kolbani yana 0,5 soat davomida qizdiriladi. Kolbadan tepaga ajralib chiqqan qavvatini ajratib olib, qolgan qismidan vakuumda (100 mm. sim.ust.) suvni haydab olinadi. Suvni haydab olinganda kolbani harorati 50⁰C dan pastga tushmasligi kerak. Reaksiya tugagach kolbadan smolasini farfor kosachasiga to’kib olinadi. Ishning bajarilishida o’qituvchi tomonidan olingan smolani urotropin yordamida qotirish vazifasi ham berilishi mumkin. Buning uchun 2 gr smola olinib havonchada 0,2 gr urotropin bilan eziladi. 150⁰C gacha qizdirilgan pipetkaga temir plastinka qo’yib 45*45 mm maydonchada metall belkurakcha yordamida hosil bo’lgan aralashma yoyiladi. Ma’lum vaqtdan so’ng smola qotadi.
Vazifa: Reaksiya sxemasini yozish, smolani suyuqlanish haroratini topish, eruvchanligini tekshirish.
Variant 2. Bu variantda smola olish uchun 30% li ammiak eritmasi, stearin kislotasi va etil spirti ham kerak.
Ishning bajarilishi: Kolbaga 9,4 gr (0,1 mol) fenol solinib ustiga 9,2 ml (0,11 mol) 36% formalin eritmasi quyiladi. Aralashtirilgan massaga 0,8 ml (0,01 mol) 30% li ammiak eritmasi qo’yiladi. So’ngra kolbani asbest setkasiga joylashtirilib 40 minut davomida qaynaguncha isitiladi. Bu holda ham kolbadagi suyuqlik loyqalanadi va qavvatlanadi. Hosil bo’lgan suvni bu usulda ham vakuumda haydab olinadi. Kolbadagi harorat 80⁰C ga etganda suvni haydash to’xtatiladi. Hosil bo’lgan smola farfor kosachasiga solib olinadi.