4.Qattiq jismlarda diffuziya xodisalari
Qattiq jismlar uchun atomlarning kristall panjarada tartibli joylashishi xarakterli
bo`lsa-da, har holda atomlar panjarada ham siljishi mumkin. Asosan, kichik
tebranishlar xarakterida bo`lgan issiqlik harakatlar ba’zi hollarda atomlarning
panjaradagi o`z o`rinlarini batamom tark etishlariga olib keladi. Atomlarning bunday
ajralishi mumkin ekanligi qattiq jismlarnijng bug`lanishi mumkinligidan dalolat
beradi. To`g`ri , bug`lanishda atomlar mutlaqo ajralishi mumkin emas deb
aytishga
hech qanday asos yo`q.
Atomlarning panjara tugunlaridagi o`z o`rinlarini huddi shunday tark etishlari tufayli
kristallarda Shottki va Frenkel nuqsonlari yuzaga keladi. Atomlarning ana
shunday
ajralishi va kelgusida kristalldagi siljish tufayli qattiq jismlarda difuziya ro`y beradi.
Gazlardagi singari qattiq jismlarda ham zarralarning issiqlik xarakati energiyasi
turlicha bo`ladi. Shuningdek, har qanday temperaturada ham shunday atomlar ulushi
bo`ladiki, ularning energiyasi o`rtacha energiyadan ancha ortiq
va bu atomlarning
panjaradagi o`rinlarini tark etib, yangi o`rinlarini egallashi uchun yetarli bo`ladi
•
Qo`shni atomlar panjarada o`z o`rinlarini almashadilar
•
Panjara tugunida ―o`z‖ o`rnida turgan
atomlar uni tark etib, tugunlar orasida joylashadi, so`ngra tugunlararo
ko`chib migratsiyalanadi.
Atomlar panjara tugunlaridan bo`sh tugunlar — vakatsiyalarga o`tadi.
Bir moddaning zarrachalarining boshqa moddalar bilan aloqa qilganda o'zaro kirib borishi. D. gazlar. adj. diffuziya,
oh, oh. Ozhegovning izohli lug'ati.Molekulalarning ahamiyatsiz kattaligi tufayli ularning
moddadagi tarkibi juda
katta. Har qanday moddaning molekulalarining harakati uzluksiz va tartibsizdir. Havoni tashkil etuvchi gazlar
molekulalari bilan to'qnashib, moddaning molekulalari harakat yo'nalishini ko'p marta o'zgartiradi. Va tasodifiy
harakat, xona bo'ylab tarqalib ketishI, Moddalarning o'z-o'zidan aralashishi sodir bo'ladi. Bu diffuziya jarayoni.
Bir modda molekulalarining boshqa bir moddaning molekulalari orasiga o`zaro kirib
borishi hodisasi diffuziya
deyiladi. Diffuziya har qanday moddada sodir bo`lishi mumkin: gazlarda, suyuqliklarda va qattiq jismlarda. Bu
jarayon gazlarda eng tez sodir bo'ladi, chunki molekulalar orasidagi masofa etarlicha katta va ular orasidagi tortishish
kuchlari. Diffuziya suyuqliklarda gazlarga qaraganda sekinroq sodir bo'ladi. Buning sababi, molekulalarning zichroq
joylashganligi va shuning uchun ular orqali o'tish juda qiyin. Eng sekin diffuziya qattiq jismlarda sodir bo'ladi, buni
molekulalarning zich joylashishi bilan izohlash mumkin. Agar silliq sayqallangan oltin va tilla plastinkalar yuk bilan
bir-birining ustiga qo`yilsa, besh yildan so`ng.
chuqurligi bir millimetr bo`lgan diffuziyani kuzatish mumkin.. Harorat ortishi bilan diffuziya hodisasi tezlashadi.
Buning
sababi shundaki, moddaning harorati ko'tarilganda, uning molekulalari tezroq harakat qiladi. Va o'zaro
aralashtirish tezroq sodir bo'ladi. Shuning uchun qand issiq choyda sovuq choyga qaraganda tezroq eriydi. Diffuziya
muhim rol o'ynaydi.
Xulosa.
shu mustaqil ishidan men o’zimga formulalar bilan ishlash
va diffuziya xodisasi bir biri bilan ta’sirlashishini
tushindim.
Foydalanilgan adabiyotlar va internet resuslari.
•
Nazirov E. N. “Yosh fizik ensiklopedik lug`ati” Toshkent – 1989.2. A.K.Kikoin,
•
I.K.Kikoin “Molekulyar fizika” Toshkent – 1978.
•
L.C.Jdanov va N.I.Xlebnikov “Fizika kursi texnikumlar uchun” ikkinchi qism. Toshkent –
1967.
FOYDALANILGAN INERNET SAYTLARI.
1. www.ziyonet.o`z
2. www.o`zvip.o`z
3. www.referat.o`z