Qirqbo`g`im toifa o`simliklar (Equiesetophyta)

Qarag`aytoifa – Rinophyta

• Qarag`aytoifa – Rinophyta
• yoki ochiq urug`li o`simliklar – Gymnospermae.
• Bu bo`limga kiruvchi o`simliklar qadimgi, ya’ni ularning qazilma holdagi qoldiqlari devon davrining yotqiziqlarida topilgan. Hozirgi vaqtdagi ochiq urug`lilar asosan daraxtlar hisoblanadi, ba’zan buta yoki lianalar. Shoxlanishi monopodial. Gnetumsimonlardan boshqa ajdod vakillarida yog`ochlik traxeidlardan tashkil topgan, naylar uchramaydi.
• Ba’zi bir ochiq urug`lilarning barglari yirik va qirqilgan bo`lib, qirqquloqlarning yoki palmalarning barglariga o`xshab ketadi. Aksariyat barglar tangachasimon yoki ninasimon shakllarda bo`ladi. Ochiq urug`lilar doim yashil o`simliklar. Ular urug` yordamida ko`payadi. Urug`kurtak yoki urug`lar ochiq holda megasporofillarda joylashadi. Shuning uchun ham ularni ochiq urug`lilar deyiladi. Taraqqiyot davrida sporofit bilan gametofit nasllarining gallanishi kuzatilib, sporofit nasllar ustunlik qiladi.
• Bo`lim o`z ichiga 800ga yaqin turni birlashtirib, 6 ta ajdodga bo`linadi.
• 1. Urug`li qirqquloqsimonlar – Pteridospermae.
• 2. Bennetitsimonlar – Bennetittopsida.
• 3. Sagovniksimonlar – Cycadopsida.
• 4. Gnetumsimonlar – Gnetopsida.
• 5. Ginkgosimonlar – Ginkgopsida.
• 6. Qarag`aysimonlar – Pinopsida.

Urug`li qirqquloqsimonlar va bennetitsimonlar ajdodining vakillari nobud bo`lib, yo`qolib ketgan. Urug`li qirqquloqlar tashqi ko`rinishi bilan qirqquloqlarga o`xshab ketadi, ammo urug` hosil qilishi bilan ulardan farqlanadi.

• Urug`li qirqquloqsimonlar va bennetitsimonlar ajdodining vakillari nobud bo`lib, yo`qolib ketgan. Urug`li qirqquloqlar tashqi ko`rinishi bilan qirqquloqlarga o`xshab ketadi, ammo urug` hosil qilishi bilan ulardan farqlanadi.
• Bennetitsimonlar ham palmalarga o`xshab, ulardan ikki jinsli qubbalarning bo`lishi bilan xarakterlanadi.
• Sagovniksimonlar ajdodi (Sycadopsida)
• Sagovniklarning 100 dan ortiq turi ma’lum bo`lib, ular Sharqiy Osiyo, Avstraliya, Afrika va Amerikaning tropik va qisman subtropik oblastlarida tarqalgan. Ajdodning sagovnik turkumini tashqi ko`rinishidan qirqquloqlarga o`xshab balandligi 3-8m gacha, yo`g`onligi 1m gacha yetadi. Poyasining uchida murakkab yirik patsimon qirqilgan to`p barglar joylashgan. Sagovniklar ikki uyli o`simlik bo`lib, qubbalarda mikro va megosporafillar yetiladi. Ularning barglari ham har xil. Masalan, pakana (karlik) zamiyalarning barglari 5-6 sm uzunlikda bo`lsa, sagovnik turkumi va tserotozamiya turkumlarining vakillarida 3 metrgacha, entsefalyartos turkumining ayrim vakillarida esa barglarining uzunligi 5-6 m gacha yetadi. Ko`pchilik sagovniklarning sporofillari qubbalarda to`plangan. Megosporangiya urg`ochi o`simlikning megosporofil deb ataluvchi generativ barglarining qo`ltig`ida joylashgan. Sagovniklar ikki uyli o`simlikdir. Ularning changchi (erkaklik) va urug`chi (urg`ochi) qubbalari boshqa-boshqa o`simliklarda taraqqiy etadi Strobillar (qubbalar) sagovniklarda poyasining uchidagi barglari orasida shakllanadi.