Qish savodxonligini baholashdagi asosiy yondashuvlar

O‘qish savodxonligi xususiyatlaridagi o‘zgarishlar 
Ilgari o‘qish savodxonligini o‘rganishdagi asosiy tushunchalar 
o‘quvchining alohida matnlarni tahlil qilish, amaliyotda qo‘llash va 
fikrlashdan iborat edi. Hozir ham ushbu ko‘nikmalar muhim bo‘lsa-da, 
bugungi kunda savodxonlik ta’rifini oshirishda va yangilashda axborot-
texnologiyalarini, fuqarolarning ijtimoiy va jamaoviy hayotlarida amaliyotga 
joriy etish talab etiladi. U XXI asrda talab etiladigan savodsizlikning oldini 
olishga qaratilgan yangi ko‘nikmalarning keng doirasini aks ettiradi.
Odatiy matnli ma’lumotlar ko‘rinishlari bosma manbaalardan, 
smartfonlar va kompyuterlar ekraniga o‘xshash manbaalarga ko‘chdi, bu esa 
matnning tuzilishi va formatining o‘zgarishiga olib keldi. O‘z navbatida 
maqsadga yo‘naltirilgan o‘qishda o‘quvchilardan kognitiv strategiyalar va 
aniq maqsadlar ishlab chiqishni talab etadi. Shuning uchun o‘qish 
savodxonligidagi muvaffaqiyat endi faqat bir matnni o‘qish va tushunish 
qobliyati bilan belgilanmasligi kerak. 
Garchi uzluksiz matnlarning tarkibiy qismi, jumladan, adabiy matnlar 
konsepsiyalashtirilishi va talqin qilish qobiliyati bo‘lib qolsa-da, tahlil, sintez, 
integratsiya va sharhni o‘z ichiga olgan ko‘plab matn yoki boshqa axborot 
manbalaridan 
murakkab 
axborotning 
qayta 
ishlash 
strategiyalarini 
joylashtirishga bog‘liq boladi. Bundan tashqari, muvaffqiyatli fuqarolar turli 
mavzulardagi axborotdan foydalanishlari katta hajmdagi ma’lumotlarni 
samarali qidirish, saralash va filtrlash uchun texnologiyani joriy etishlari 
kerak. 
Bular mehnat bozorida, qo‘shimcha ta’lim tizimida, shuningdek XXI 
asrda ijtimoiy hayotda to‘liq ishtirok etish uchun zarur bo‘lgan asosiy 
ko‘nikmalardir. (OECD, 2013-y) 
2000-2018 yillarda konsepsiyasidagi o‘zgarishlar 
O‘qish konsepsiyasidagi o‘zgarishlar 2000 yildan beri o‘qish 
savodxonligini kengroq tushinishga olib keldi. Bu
 
motivatsion va xulq-atvor 
xususiyatlarini 
rivojlantirish 
bilan 
birga 
kognitiv 
xususiyatlarini 
shakllantiradi. O‘qish jarayonida ishtirok etish, uni anglash va tushunish orqali 

---

o‘qishni tushunish va o‘qishning strategik qoidalari qay darajada 
ishlatilayotganini anglashda yordam beradi. 
PISA-2009 konsepsiyasining ikkinchi muhim modifikatsiyasi, shaxsiy 
o‘qish va jamiyatda faol ishtirok etish uchun talab qilinadigan savodxonlik 
ko‘nikmalarini rivojlantirishda raqamli matnlarning o‘sish rolini e’tirof etib, 
elektron matnlarni o‘z ichiga olgan (OECD, 2011). PISA-2009 elektron 
o‘qishni baholash bo‘yicha birinchi keng miqyosidagi xalqaro tadqiqotdir. 
PISA-2015 yilda bo‘lib o‘tgan sikl uchun o‘qish ikkinchi darajali sinov 
maydoni bo‘lgan, PISA-2009 uchun ishlab chiqilgan o‘qish savodxonligi 
bo‘yicha konsepsiyasining davomi bo‘ldi. 
Biroq 2015 yildagi test sikli jarayonida muhim o‘zgarishlarni o‘z ichiga 
olgan bo‘lib, ularning ba’zilari o‘qish tushgunchasi konsepsiyasiga tuzatish 
kiritishni talab qiladi. Masalan, 2015-yilgi siklda o‘qish baholari asosan 
kompyuterda o‘tkazildi. Natijada “qayd qilish” va “dinamik” atamalari 
baholash tadqiqotiga kirib keldi va baholash o‘lchovlari qayta ko‘rib chiqildi 
hamda takomillashtirildi.