Aim.uz
Aim.uz
bir-biriga yo‘ishib qolish xususiyatiga cga. Shu sababli bular yo‘ishuvchi moddalar deyiladi.
Agglyutininlar ham tabiatan
oqsil moddalar qatoriga kiradi. ular odatda plazmada bo‘ladi va yo‘ishtirib olish xususiyatiga
cgadir. Shu sababli ular yo‘ishtiruvchi moddalar deyiladi.
Quyilgan qon (donor) eritrotsitlarida tegishli agglyutinogen,
qon olgan organizmda
(retsipiyentning) qon plazmasida o‘sha agglyutinogenga mos keladigan agglyutinin bo‘lsa eritrotsitlar bir-
biriga yo‘ishib, agglyutinatsiya ro‘y beradi va retsipiycnt ogpir ahvolga tushadi. Agglyutinogen va
agglyutininlarning bir necha xili bor. Chunonchi odam eritrotsitlarida asosan ikki xil agglyutinogen, ya’ni
agglyutinogen A va agglyutinogen B, qon plazmasida esa shunga yarasha agglyutinin alfa va beta to‘ilgan.
Bunda A agglyutinogenga alfa (a) agglyutinini va V agglyutinogeniga beta (p) agglyutinini mos keladi.
Ammo bitta odamning qonida agglyutinogen A bilan agglyutinin alfa, agglyutinogen V bilan agglyutinin
beta
hech vaqt birga uchramaydi, shuning uchun ham Sog‘lom odam organizmida eritrotsitlar
agglyutinatsiyalanmaydi. Ana shu agglyutinogenlarning biri eritrotsitlarda va agglyutininlarning qaysi
biri plazmada bo‘lishiga qarab, odamlar qoni To‘rt guruhga ajratiladi. Bu guruhlarning har qaysisi
quyidagicha xarakterlanadi va rim raqamlari bilan belgilanadi:
l-(0)guruh, qonning bu guruhida (plazmada) har ikkalasi (alfa, beta) ham bo‘ladiyu,
lekin
eritrotsitlarda esa agglyutinogenlar hech biri bo‘lmaydi.
II-(A)guruh, plazmasida bitta beta agglyutinin bo‘lib, eritrotsitlarida A agglyutinogeni bo‘ladi.
III-(B)guruh - bu guruh qon eritrotsitlarida V agglyutinogeni bo‘lib, plazmasida esa alfa
agglyutinin bo‘ladi.
IV-(AB)guruh. qon eritrotsitlarida har ikkala (AB) agglyutinogen bo‘ladi. plazmasida esa hech
qanday agglyutinin bo‘lmaydi.
Qon quyish paytida asosan agglyutinogenlarga ahamiyat beriladi. Chunki quyilayotgan qon
eritrotsitlarni agglyutinogeniga, qon olayotgan kishi plazmasining
agglyutinini mos kelsa, bu vaqtda
quyilgan qonning eritrotsitlari darhol bir-biriga yo‘ishib, agglyutinatsiyaga uchraydi. Aks holda esa bu
hodisa kuzatilmaydi. Yuqorida aytilganlarni inobatga olib, quyiladigan qonning to‘g‘ri kelish-kelmasligi
to‘g‘ri sida quyidagilami aytish mumkin.
1-guruh qon eritrotsitlarida hech qanday agglyutinogenlar bo‘lmaganligi uchun uni o‘z guruhiga
va boshqa hamma guruhlarga quyish mumkin. Ammo qoni shu guruhga kiradigan odamlarga o‘z
guruhidan tashqari boshqa hech qaysi guruhdan qon quyib bo‘lmaydi. Ikkinchi va uchinchi guruhlar o‘z
guruhlariga va To‘rtinchi guruhga, To‘rtinchi guruh esa faqat o‘z guruhsiga qon quyishi mumkin.
Qon guruhni belgilashda asosan agglyutinogenlar hisobga olinadigan bo‘lgani uchun, A va V
agglyutinogenlar asosida ajratiigan qonning To‘rtta guruhi, qon guruhlarining ABO tizimi deb yuritiladi.
Keyingi tekshirishlar tufayli bu agglyutinogenlardan tashqari boshqa agglyutinogenlar
ham borligi
aniqlandi. Bular qatoriga MN, N, p,H,Q,
A1, A2, A3, A4 va Rh (rezus omil) agglyutinogenlarini kiritish mumkin. Ammo bu
agglyutinogenlardan Rh agglyutinogeni ayniqsa, katta ahamiyatga ega. Rezus omil (agglutinogen) dastlab
Aim.uz
Aim.uz
makakus rezus degan maymunlarning qonida lo‘ilgan. Keyinchalik 85% odamlar qonida bu omil musbat
bo‘lsa, 15% odamlar qonida manfiy bo‘lishi aniqlangan. Musbat ota bilan manfiy ona aloqa qilganida,
ona qonida musbat ota agglyutinogenlariga qarshi manfiy rezus omil hosil boiib homilaga o‘tib
autoantitanachalar hosil qilib musbat omilni yemirib ogpir qon ivimaslik(gemofiliya) kasalini chaqiradi
va embrion halok bo‘ladi. Hozir aytib o‘tilgan qon guruhlari odamlarga xos bo‘lib, tibbiyot amaliyotida
katta ahamiyat kasb etadi. Avvalo, hayvonlarda ham shunaqa qon guruhlari uchraydi degan
faraz yuzaga
kelgandi; keyingi tekshirishlar natijalariga ko‘ra, hayvonlar uchun bu qon guruhlarini hech qanday
ahamiyatsiz. Chunki, hayvonlarning qon guruhlari benihoya ko‘p, Qaramollarda hozirgacha 80 dan ziyod
agglyutinogenlar to‘ilgan. Ularni 12 sistemaga ajratish mumkin. Itlarda -10 ta, qo‘ylarda -7 ta,
cho‘chqalarda -16 ta, tovuqlarda -14 ta agglyutinogenlar tizimi borligi aniqlangan.
Umuman olganda, bu dalillar hamma qon guruhlarini o‘z ichiga oladi deb bo‘lmaydi. Vaqt o‘tishi
bilan yangi-yangi qon guruhlari to‘ilishi mumkin, albarta, hayvonlarda agglyutinogenlarning bunchalik
ko‘p uchrashi, ularda qon quyishni ancha mushkullashtiradi. Shu sababli, hayvonlarda qon quyishning
amaliy ahamiyati yo‘q desa ham bo‘ladi. Ammo, hayvonlarning qon guruhlarini aniqlash ularning
avlodini aniqlashda, naslchilik ishlarida, mahsuldorligini o‘rganishga qo‘l kelmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: