Qoraqalpog`iston assrning 1946-1990 yillarda ijtimoiy-siyosiy hayoti

Qoraqalpog`iston assrning 1946-1990 yillarda ijtimoiy-siyosiy hayoti.
1.Urushdan keyingi yillarda Qoraqalpog`iston xalq xo`jaligining ahvoli.
2. Qoraqalpog`istonning qishloq xo`jaligi.
3. 1960-1985 yillarda Qoraqalpog`iston sanoatining bir tamonlama rivojlanishi.
4. Qoraqalpog`istonda ilm-fan, madaniyat va s a`nat.

Urushdan keyingi tiklanish davrida Qoraqalpog’istondagi

muammolarni hal qilishda qarovsiz qolgan, tashlandiq va foydalanmay kelingan sug'oriladigan yerlarni irrigatsiya va melioratsiya holati-ni yaxshilash muhim ahamiyatga ega bo'ldi. 1947-yilning bahorida Tuyamo'yin kanalining birinchi navbati (uzunligi–11,5 km) ishga tushirildi. Oradan ko'p o'tmay Shumanay kanali qurildi. 1950-yildan e'tiboran ilk marta qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash, irrigatsiya tar-mog'ini tozalash ishlari boshlandi.
Yangi kanallarning qazilishi paxta ekiladigan may-donlarning kengayishiga olib keldi. 1946–1950-yillarda 42000 ga yangi yer o'zlashtirildi. 1960-yilga kelganda chigit ekiladigan maydon 131500 ga ni tashkil qildi.
1949-yilda sug'orish tizimlarining quyidagi 4 ta boshqarmasi tuzildi: Paxta-arna (To'rtko'l va Beruniy tumanlari uchun), Lenin nomli kanal (Xo'jayli va Qo'ng'irot tumanlari uchun), Kegayli (Chimboy va Kegayli tumanlari uchun), Quvonish-jarma (Taxtako'pir va Qorao'zak tumanlari uchun) boshqarmalari. Sug'orish tarmoqlarini tozalash maqsadida birinchi marta mashina-traktor stansiyasi (MTS) tashkil qilindi. 1950-yili jamoa xo'jaliklarini yiriklashtirish kompaniyasi bosh-lanib, mavjud 410 jamoa xo'jaligi asosida 200 kolxoz tashkil qilindi.
Qoraqalpog'istonda xalq xo'jaligini rivojlantirish uchun Chorjo'y shahridan Xorazm va Qoraqalpog'iston orqali Qozog'istonga temir yo'l qurish zarur edi. O'zbe-kiston Kompartiyasi MKning birinchi kotibi Usmon Yusupov temir yo'lning juda katta iqtisodiy ahamiyatga ega ekanligini hisobga olib, Moskva bilan kelishib o'tir-masdan va uning rozihgisiz Chorjo'y-Qo'ng'irot temir yo'li liniyasini qurish to'g'risida farmoyish berdi. Qurilish 1947-yilda boshlandi va qisqa muddat ichida tugallandi. Qurilishda Xorazm, Shimoliy Turkmaniston va Qoraqalpog'istondan 100000 kishi mehnat qildi. Biroq O'zbekiston rahbariyatining bu tashabbusi Markaz tomonidan qattiq qoralandi. 1947-yilning oxirida VKP(b) MK Siyosiy byurosi majlisida U.Yusupovga O'zbekiston paxta tayyorlash rejasini bajarmadi, degan bahona bilan hayfsan berildi.
Urushdan keyingi xalq xo'jaligini tiklash yillarida mahsuldor chorvachilikni rivojlantirishda muayyan nati-jalarga erishildi. Chimboy tumanida Butunittifoq chor-vachilik ilmiy-tadqiqot institutining tayanch punkti tashkil qilindi. Rossiyadan 104 bosh nasldor qizil-cho'l zotli buzoqlar keltirildi. Qoraqalpog'istonda 219 ta yilqichilik va 48 ta tuyachilik fermalari tashkil etildi.
Afsuski, 50-yillarning o'rtalariga kelib, Qoraqalpo­g'iston chorvachiligidagi mutanosiblik buzildi. Paxta yakka hokimligi kuchayishi bilan chorvachilik siqib chiqarila boshlandi. Shu davrdan boshlab xo'jaliklarda chorva mollari soni muttasil kamayib bordi. Chor-vachilikdagi bu holat 60–80-yillarda ham davom etdi. Hatto shaxsiy xo'jaliklarda ham chorva mollari qisqarib borganligi kuzatiladi. Bu holat dehqonlar va chorvador-larning moddiy ahvohga, ularning turmush darajasiga salbiy ta'sir qilmay qo'ymas edi.
50-yillarning oxiri – 60-yillarning boshlarida Qora­qalpog'iston qishloq xo'jaligi yana turli tajriba (3KcnepHM6HT)lar girdobiga tortildi. Bu gal A.Xrushchevning talabiga ko'ra makkajo'xori yetishtirishga, hatto avtonom respublikaning shimoliy tumanlarida uni o'stirishga katta e'tibor berildi. Makkajo'xori ekilgan maydon 1957-yil 2067 ga bo'lgan bo'lsa, 1958-yilda 5772 ga ni tashkil etdi. Lekin «makkajo'xori eksperimenti» kutilgan natijani bermadi.

60-yillarning o'rtalarida Qoraqalpog'istonda qishloq xo'jaligining muhim tarmog'i bo'lgan sholikorukning rivojlanishiga e'tibor kuchaydi. Maxsus sholikoruk xo'jaliklari tashkil qilindi. Natijada 1965-yilda 25700 t sholi yetishtirilgan bo'lsa, 1983-yilda bu ko'rsatkich 332300 tonnani tashkil qildi. Avtonom respublikada pil-lachilik sohasida ham sezilaru yutuqlar qo'lga kiritildi.

Qoraqalpog'istonda paxta yetishtirish muttasil oshirib borildi. 1964–1984-yillar mobaynida avtonom respub­likada 7.144.000 tonna paxta yetishtirilib, Rossiyaning to'qimachilik fabrikalariga 2.219.000 t paxta tolasi jo'natildi. Bu paytda Qoraqalpog'iston avtonom respublikasi rahbari – Qallibek Kamolov edi.