Qoraqalpoq davlat universiteti

Nutqiy savodxonlik o‘lchovlari
Nutqiy savodxonlik deganda, adabiy til normalariga binoan yoza olish va talaffuz normalari asosida so‘zlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish tushuniladi. Bu bir qarashda osondek tuyuladi, biroq o‘ta murakkab jarayondir. Agar siz adabiy til normasida gaplashishni bilmasangiz, nutqingiz madaniy darajada chiqmaydi. Masalan, “Bir yillik davlat rejasi” degan birikmada ma’noviy g’alizlik bor. Savol tug’iladi bir yillik davlat deganda qaysi davlat nazarda tutilyapti? Aslida, birikma “Davlatning bir yillik rejasi” tarzida yozilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Yuqoridagi kamchilik nutqiy savodxonlik darajasi pastligini bildiradi. Yoki, “H” bo‘g‘iz tovushi bilan “X” chuqur, til orqa undoshining qo‘llanish o‘rnini bilmaslik natijasida ko‘plab yozuvlarda nutqiy savodsizlik namoyon bo‘lmoqda.
III. Yozma nutq:
2-mаshq.«O‘z tilimni puxta bilamanmi?» mavzusida bahs-munozara o‘tkazing va do‘stingizni nutqiy savodxonligini yanada oshirishi uchun tavsiyalar yozib bering.
3-mаshq.Maqol va hikmatli so‘zlarni ko‘chiring, o‘zingizga ma’qul bo‘lganlaridan 2 tasiga sharh yozing.
1. Til millatning birinchi haqqidir. Shu haq o‘ksitilgan bo‘lsa, demak, millat o‘zini o‘zi o‘ksitib kelgandir (I. G‘ofurov). 2. Til shuncha sharafi bilan nutqning qurolidir (A. Navoiy). 3. Tilga e’tibor — elga e’tibor. 4. Kishining go‘zalligi uning tilidan bilinadi («Hadis»dan). 5. O‘z vataningga bo‘lgan chinakam muhabbatingni o‘z tilingga bo‘lgan muhabbatingsiz tasavvur etish mumkin emas (K. G. Paustovskiy). 6. Kimki qisqa so‘zda deydi ko‘p ma’no, Ravonlik bobida ul kishi a’lo (Abu Shukur Balxiy). 7. So‘z so‘zlashda va undan jumla tuzishda uzoq andisha kerak (A. Qodiriy). 8. So‘z ichra mudom aql yashirindur, so‘z chimildig‘-u aql kelindur (Nosir Xisrav). 9. Tilingda bo‘lsa boling, kulib turar iqboling.
Uyga vazifa
„Kasbiy faoliyatda nutq madaniyatining ahamiyati” mavzusida matn tuzib kelish va unda imlo qoidalariga amal qilish
Mustaqil ta’lim yuzasidan topshiriq
Dunyoning mashhur universitetlaridan biri haqida referat tayyorlash
Adabiy o‘qish:
SURAT
Dunyoning ishlari doim shoshilinch. Odatdagidek tik turgancha nonushta qilayotgan edim. Onam odatdagidek qistardi: Oʻtirsang-chi, bolam. Birpas o'tirgin. Boʻldi, ketdim. Shoshma, bolam. Onam koʻzimga odatdagi- dan boshqacha, qandaydir mung bilan termildi. Gap bor. Tipirchilab soatga qaradim: hali benzin olish kerak, ishga borish kerak, keyin nashriyotga oʻtish... Nima edi? Onam koʻzimga hamon ma'yus termilib oʻtirardi. Suratga tushaylik, Ajablandim. Nega? Yaqinda men o'laman. Onam bur gapni xuddi: «Qo'shninikiga chiqib kela- dedi toʻsatdan. man», degandek ohangda aytdi. Kulib yubordim. Qoʻysangiz-chi, oyi. Shunday dedim-da, chiqdim ketdim. Oradan ikki hafta o'tdi-yu... Kechalari uygʻonib keta- man, oʻylayman. Oʻylayman: sen nomard, sen ahmoq nimaga, nimaga o'shanda kulding? Suratga tushishga vaqting yoʻqmidi? Kerak boʻlsa topasan-ku! Kitob uchun, jurnal uchun, ish ustida, bogʻda, ko'chada... Nima, sen kinoyulduzmisan? Jahonshumul shaxsmisan? Ana, bir dasta surating yotibdi. Har xil. Har yerda... Faqat... Onang bilan tushgan surating yoʻq!
„Dunyoning ishlari” O‘. Hoshimov