Qurilmaga keladi

3. AMALIY TADQIQOTLAR DASTURI


3.1. Voltmetrning sezgirlik tavsiflarini o'rganish

3.1.1. Sinusoidal shakldagi signal yoqiladigan va generator chiqishidagi kuchlanish o'matiladi. Chiqish darajasini kvadratik, chiziqli va amplitudaviy voltmetr bilan o'lchash bajariladi. Barcha olingan qiymatlarni keyingi qayta ishlov uchun tajriba ma'lumotlari jadvaliga kiritiladi.

Voltmetrlar sezgirlik tavsiflarini о 'rganish
3.1-jadval

Ugen V	Uchiz V	Ukvadr, V	Uampl, V
1
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20

3.1.2. So'ng generator chiqishida to'g'ri burchak, arrasimon, uchburchak va trapetsiyasimon shakldagi signallar o'rnatilib, yuqoridagiga muvofiq o'lchovlar qaytariladi.

3.1.3.0'tkazilgan tajribalar tahlil qilinadi.
G
enerator chiqishida turli shakldagi (5 xil) namunaviy signallar va har biriga bir xil tekshirishlar olib borilganligi sababli, barcha ma'lumotlarni birinchi shakldagidek jadvallarda ko'rsatish lozim. So'ng 5 ta jadvalning har biriga funksional bog'lanishlarni chizish kerak:
Bu funksional bog'lanishlarning har biri jadval uchun bitta grafikda ko'rsatilishi lozim. Aharniyat berish kerakki, barcha voltmetrlar tegishli xilda o'rnatilgan o'lchov o'zgartirishlariga ega, biroq hisoblagich kurilma sifatida magnitoelektrik tizim ishlatiladi.
Olingan tajriba ma'lumotlari voltmetr sezgirligi tavisfidir. qiyosiy tahlil va olingan xulosalar ish hujjatiga (hisobotga) kiritiladi.


3.2. Shakl va amplituda koeffitsicntlarming bahosi
Yuqoridagi jadvallarda berilgan tajriba ma'lumotlari asosida o'lchov axborotlarining qo'shimcha qayta ishlovi o'tkaziladi. qiyrnatlar tanlanadi va 3.2-jadval toidiriladi.
3.2- jadval
Kuchlanishlar qiymatlari

Ugen V	Uchiz V	Ukvadr, V	Uampl,, V	Signal shakli.
1 10 20				Sinusoidal
1 10 20				To'g'riburchak
1 10 20				Arrasimon
1 10 20				Uchburchak
1 10 20				Trapetsiyasimon

Tenglamalaridan foydalanib, hisob bajariladi va 3.3-jadval ko'ri- nishida beriladi. Hisoblash uchun ish stolining «Boshlash» tugmasi orqali mikrokalkulator dasturi chaqiriladi.

3.3-jadval

Amplitude! va shakl koeffitsiyentlarini hisoblash

K3	Kf	Signal
		Sinusoidal
		To'g'riburchak
		Arrasimon
		Uchburchak
		Trapetsiyasimon

2.3. Skvajnostga bog'liq to'rtburchakli va trapetsiyasimon impulslar uchun shakl va amplitudalar koeffitsiyenti tekshiriladi.

2.3.1. To'rtburchakli signal o'matiladi va chiqish kuchlanishi U_gen*10 V ga teng bo'lganligida, 3.4-jadvaldagi skvajnostga muvofiq U_chiz , U_kv U_ampl qiymatlari hisoblanadi hisoblanadi.
3.4-jadval
Amplituda va shakl koeffitsiyentlarini aniqlash

Q	Uchiz	Uampl	U­kv	Kf	Ka
3
4
5
6
7
8
9
10

Yuqoridagi ish trapetsiyasimon shakldagi signal uchun xam bajariladi va 3.4-jadvalga kiritiladi.
Ikkita signal uchun K_f K_a hisobi bajariladi va K_f *F(Q) va K_a *F( Q) bog'lanish grafiklari chiziladi, tahlil o'tkaziladi va xuiosalar hisobotga kiritiladi.
Hisobotga tadqiqot o'tkazilayotgan fan to'g'risida qisqacha nazariy ma'lumot, olingan tajriba va hisoblash ma'lumotlari, funksional bogianish grafiklari, natija va xulosalar keltiriladi.

3. HISOBOT

1. 
   O'zgaruvchan kuchlanishni o'zgarmas kuchlanishga aylantirgich. O'lchash o'zgartirgichlarining prinsipial tarxi.
   
2. 
   Chiziqli va kvadratli detektorlarning volt-ampertavsifming grafiklari va o'lchashlar jadvali.
   
3. 
   Turli shakldagi kuchlanishlar uchun Ka va KT hisobot- larining natijalari.
   

4. NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Davriy jarayonlarni xarakterlovchi qaysi parametrlarni bilasiz? Fizikaviy mohiyatini tushuntiring.
   
2. 
   Elektron voltmetrlarning barcha turlarini sanab bering va ular kuchlanishlarning qaysi qiymatlarini o'lchaydi?
   
3. 
   Maksimal ta'sir etuvchi va o'rtacha to'g'rilangan qiymat o'zgartirgichlarining ta'sir etish tamoyillarini tushuntiring.
   
4. 
   Pik detektorida xotira elementi sifatida nimadan foyda­laniladi?
   
5. 
   Sinusoidal jarayon uchun amplituda va shakl koeffitsiyent- lari nimaga teng?
   

3-LABORATORIYA ISHI
1. RAQAMLI FAZA O'LCHAGICHNI O'RGANISH
1. UMUMIY MA'LUMOTLAR
Radioelektron qurilmalar, telekommunikatsiya tizimlarini liniya va traktlarining faza-chastota xarakteristikalari (FChX) muiiim darajada sifatli parametrlarni belgilaydi, chunki signal aniq qayta tiklanishi uchun barcha uzatilayotgan chastotalarga tarqalishiga teng vaqt ta'minlashi kerak. Bu, ayniqsa, diskret axborot va television signallarni, hamda barcha mustasnosiz uzoq masofalarga uzatishlarda muhim.
Hozirgi paytda tebranish jarayonining holatini belgilaydigan xarakteristikalardan biri — faza garmonik tebranish uchun:
Y = Asin(ωt + ⍦) (1)
Faza F sinusoidal funksiya argumenti bilan ifodalanadi va vaqtning chiziqli funksiyasi bo'ladi, yani F = ωt = ω, bu yerda ω - boshlang'ch faza.
Ko'pincha holatlarda faza faza siljishi yoki bir garmonik jarayonning ikkinchisiga nisbatan fazalar farqi bilan ish ko'rish mumkin.
Umumiy holatda tebranishlarning turli chastotalarda

Y₁ = Asin(ω₁ t + ψ₁) (2)

Y₂ = Asin(ω₂ t + ψ₂) (3)

Fazalar farqi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:

φ = (ω­₁ – ω₂)t + ψ₁ + ψ₂ (4)
to'rtqutubliklar FChXH sini tahlili uchun ish chastotasi doirasida faza siljishini o'lchash talab qilinadi. Shunday qilib, bir chastotali ikkita elektr signallarning faza farqini baholash uchun o'lchash vositasi bo'lishi kerak. Agar ω₁ = ω₂ = ω bo’lsa, unda ∆ = ψ₁ - ψ₂ yani fazalar farqi hisoblash momentiga bog'liq bo'lmagan doimiy kattalik bo'ladi. Shuning uchun ko'pincha hisoblanayotgan faza siljishiga nisbatan dastlabki faza tebranishi (bu holda ψ₂)nolga teng deb olinadi, bunda φ=ψ₁ , bo'ladi.
Elektron signal zanjirdan vaqt bo'yicha to'xtash bilan o'tayot- ganda, faza siljishi paydo bo'ladi. Tebranish konturlari, liltrlar, faza aylantirgichlar va boshqa to'rtqutubliklar kirish va chiqish kuchlanishlari orasiga (φ = φt_to’xt), faza siljishlarini kiritadiiar, bunda t_to’xt - to'xtash davomiligi, sekundlarda. Ko'pgina radiotexnik qurilmalar: radiolokatsion, radionavigatsion, telivizion, barcha vazifadagi keng polosadagi kuchaytirgichiar, filtrlar boshqa parametrlar qatorida φ(ω) faza-chastota xarakteristikasi bilan, ya'ni faza siljishi chastotaga bog'liqligi bilan ifodalanadi. To'rtqutubliklar, aloqa aparaturasiriing tugunlari va elementlari, elektron chizmalari va hokazo fazaviy parametrlarini tekshirishda, odatda, faza siljishi va chastota xarakteristikalari o'lchanadi. Kuchlanish va tok orasidagi faza siljishini o'lchab, quωat koeffitsiyentini baholash ham mum­kin. Agar bir hil chastotali kuchlanish siljishi birinchi garmonikalar o'rtasida ko'riladi, bunda yuqori garmonikalar past chastotali filtrlar yordamida olib tashlanadi.
Faza siljishini o'lchash uchun quydagi uslublar qo'llaniladi: ostillografik, kompensatsion, faza siljishini tok impulisiga o'zgar­tirish, diskret hisob uslubi va boshqalar. Diskret hisob uslubi raqamli faza o'lchagichlarni qurishda qo'llaniladi, biroq amaliyotda boshqa, masalan, ossillograflk uslublar ishlatiladi.
Ma'lumki, ossillograflk uslubdan foydalanganda, operatorning subyektiv xatoligi o'rinli. Ammo zamonaviy o'lchov komplekslari o'ma- tilgan elektr o'zgartiigichlarga ega, natijada subyektiv xatolik kompen- satsiyalanadi, ossillograf esa panoramali indikatorsifatida ishlatiladi.
Faza siljishini o'lchash uchun tayanch signalning bir davriga vaqt diagrainmalari ∆L va L yoyilma chizig'i o'rtasida fazoviy siljishni aniqlab, keyingi hisob bajariladi:
∆ φ = ∆L/L (5)

Ushbu holatdan aniq bo'ldiki, xatolik fazoviy oraliqning aniq- ligiga bog'liq, ammo zamonaviy vositalar elektron masshtab sctkasini o'ta aniqlik bilan shakllantirish imkonini beradilar, shunday qilib, operatorning ko'rish tizimining xatoligi yo'qoladi.

Analogli fazometrlar. Elektron hisoblash fazametri

Faza siljishi φ deb bir xil chastotali ikkita garmonik signal u₁ = U₁ sin(ωt + φ₁) va

u₂ = U₂ sin(ωt + φ₂) ning argumentlari ayirmasining, ya'ni boshlang'ich fazalar ayirmasi φ₁ — φ₂ ning moduliga aytiladi (1.1-rasm).
F azaviy siljish o'zgrmas kattalik bo'lib, sanoq momentiga bog'liq emas. Signallar bir xil fazalarda bo'lgan momentlar, masalan, manfly qiymatiardan musbat qiymatlarga nol orqali o'tishlarda bo'lgan momentlar orasidagi vaqt intervali φ or­qali belgilaymiz. U holda fazaviy siljish yoki

φ = 360 ∆T/T , (1)

bu yerda T— garmonik signallar davri.

Fazaviy siljish elektr signali zanjirdan o'tayotganida sekinla- shishi tufayli paydo bo'ladi. Tebranish konturi, filtrlar, fazaaylan- tirgichlar va boshqa to'rtqutbliklar kirish va chiqish kuchlanishi orasida fazaviy siljish φ = ωt_sek ni kiritadi, bu yerda t_seki — sekinlashish davomiyligi, sekund hisobida. Odatdagi tipli kiichaytirish kaskadi р ga teng fazaviy siljishni kiritadi.
Ko'pgina radiotexnika qurilmalari — barcha vazifali radiolokatsion, radionavigatsion, televizion, keng polosali kuchaytirgichlar boshqa parametrlari bilan bir qatorda faza-chastotali xarakteristikasi, ya'ni fazaviy siljishning chastotaga bog'liqligi bilan ham tavsiflanadi.
Fazaviy modulatsiya va manipulatsiya telemetriya va aloqa apparaturasida keng qo'llaniladi; bu qurilmalaidagi fazaviy siljishni o'lchash sozlashda ham, ishlatish vaqtida ham hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Agar bir xil chastotali kuchlanishlar nosinusoidal shaklga ega bo'lsa, u holda faza siljishi ularning birinchi gamonikalari orasida qaraladi; o'lchashda yuqori garmonikalar kuchlanishi past chastotalar flltrlari yordamida filtrlab ajratiladi. Bunday kuchlanishlarni vaqt siljishi ∆T bilan tavsiflash mumkin.
Fazaviy siljishni o'lchashda ossillografik, kompensatsiya va diskret sanoq metodlari eng ko'p qo'llaniladi.