Raqobat hba-91 Monopoliya Jamolov Ruslan Raqobat

Raqobat

HBA-91

Monopoliya
Jamolov Ruslan

Raqobat

• Bu yuqori foyda va omilli daromad olish hamda naflilikni eng yuqori darajaga yetkazish maqsadida bozor subyektlari iqtisodiy manfaatlarining to’qnashishidir.

Raqobatning turlari

Ishlab chiqaruvchilar
o’rtasida
Tovarlarni qulay sharoitda ishlab chiqarish, yuqori narxlarda sotish va bozordagi mavqeini mustahkamlash orqali eng ko’p foyda olishga qaratiladi.
Resurs egalari
o’rtasida
O’zlarining iqtisodiy resurslarini ( capital, yer, ishchi kuchi) yuqori narxlarda sotish orqali ko’proq omilli daromadga ega bo’lishga qaratiladi.
Iste’molchilar
o’rtasida
Daromadlarning mavjud darajasida ko’proq miqdordagi tovarlarni sotib olishga, ya’ni sarfalangan pulni evaziga ko’proq naflilikka ega bo’lishga qaratiladi.

Raqobatning rivojlanish bosqichlari

• Oddiy tovar xo’jaligiga xos bo’lgan raqobatchilik bosqichi.
• Sof yoki erkin raqobatga asoslangan bosqich.
• Monopolistik raqobat bosqichi.
• Hozirgi zamon madaniy jihatdan rivajlangan raqobatchilik bosqichi.

MONOPOLIYA

Iqtisodiy faoliyatning biror sohasida (ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish, tijorat va h,k) korxona yoki davlatning tanho hukumronligini ifodalaydi.

Monopoliyalarning vujudga kelish sabablari

• Kapitalning to’planuvi va markazlashishi;
• Fan texnika taraqqiyoti;
• davlatning ayrim faoliyat sohalarini qo’llab quvvatlashi;
• Ishlab chiqarishdagi obektiv texnologik zaruriyat;
• O’zaro kelishish.

Monopoliyaning turlari

tabiiy
Sun’iy

Monopoliyaning turlari

tabiiy
Sun’iy
Iqtisodiy faoliyatning texnikaviy va texnologik xususiyatlari taqozo qiladi va ular raqobatni qo’llash mumkin bo’lmagan yoki yaqin bo’lgan sohalarni o’z ichiga oladi.

Monopoliyaning turlari

tabiiy
Sun’iy
Ishlab chiqarish va kapitalning to’planishi hamda korxonlarning turli yo’llar bilan birlashishi natijasida vujudga keladi.
Iqtisodiy (sun’iy) monopoliyaning turlari
4
3
2
1

• Kartel
• Sindikat
• Trest
• Konsern

KARTEL

• Bir tarmoq korxonalarning ittifoqi bo’lib, uning ishtirokchilari to’liq iqtisodiy mustaqilligini saqlab qoladi, faqat ishlab chiqarish hajmi, sotish bozorlari va baholari to’g’risida kelishib oladi.

SINDIKAT

• Bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar birlashmasi bo’lib, uning a’zolari ishlab chiqarish sohasida mustaqilligini saqlab qoladi, mahsulot esa sindikat mulki sifatida sotiladi.

TREST

• Ishlab chiqarish vositalari va mahsulotga birgalikda egalik qiluvchi korxonalar guruhi bo’lib, foyda qo’shilgan kapital xajmiga qarab taqsimlanadi.

KONSERN

• Formal mustaqil korxonlar ittifoqi bo’lib, uning doirasida bosh firma barcha qatnashchilar ustidan moliyaviy nazoratni tashkil qiladi.

ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!