Referat mavzu: Kation bog’lovchi mezbonlar. Bajardi: iii-kurs talabasi Sobirov Bekzod Tekshirdi

Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti
Kimyo fakulteti
Tabiiy fiziologik faol birikmalar kimyosi yo’nalishi
Supramolekulyar kimyo fanidan


REFERAT

Mavzu:Kation bog’lovchi mezbonlar.

Bajardi:III-kurs talabasi Sobirov Bekzod
Tekshirdi:____________
Toshkent-2021 yil
KATION BOG‘LOVCHI MEZBONLAR

Valinomitsin, nonaktin va enniatinlar kabi tabiiy ionoforlarning kashf qilinishi tufayli, supramolekulyar kimyo sohasida ishlaydigan olimlar uchun ionoforlarning sun'iy imitatorlarini sintez qilish va tanlovchan ravishda bog‘laydigan nafaqat ishqoriy metall kationlarini, balki s-, p-, d-, f- metall va metallmas kationlarini tashuvchi birikmalarni modellashtirish tadqiqotlarni olib borishga katta imkoniyat yaratildi.

Xiral molekulalar, xususan protonirlangan aminokislotalarning enantiospetsifik bog‘lanishi murakkab masalaga aylandi. Kation kompleks hosil bo‘lishi kimyosi molekulyar tanib olish (ma'lum mehmon bilan kompleks hosil bo‘lishi uchun geometrik va elektron tuzilishi dasturlashtirilgan mezbonlarning tanlovchan bog‘lanishi kiritilgan kimyoviy tadqiqotlar doirasi) sohasiga asos soldi. Ko‘pgina turli ligandlar-(metall ionlari uchun mezbonlar) ajoyib tanlovchanlikni va “foydali” reaksion qobiliyatini namoyon qiladi.
Kraun efirlar
Kraun efirlar eng oddiy makrotsiklik (katta halqali) ligandlar bo‘lib, supramolekulyar kimyoda ular kation va neytral molekulalar uchun mezbon hisoblanadi. Kraun-efirlar organik speyser, odatda -SN2SN2- guruhlar bilan bog‘langan efirlardagi kislorod atomiga ega siklik birikmalardir.
Monodentat efirlarda metallarni bog‘lash qobiliyati, masalan, oddiy erituvchi dietil efirda juda past, kraun efirlarda esa xelat va makrotsiklik effektlari tufayli bu qobiliyat ancha yuqori.
«American du Pont de Nemours» kimyogari Ch. Pedersen 1967 yilda kraun-efirlarini ochgani uchun 1987 yilda kimyo sohasidagi Nobel mukofoti bilan taqdirlangan. Shunisi qiziqki, birinchi kraun-efirni, dibenzo-18-kraun-6, Pedersen tasodifan sintezladi. Chiziqli diolni vanadil katalitik ioni uchun ligand sifatida sintez qilish vaqtida Pedersen quyidagi reaksiyani o‘tkazdi