Regional geoekologik muammolar

Ekologik prinsipning  qo‘llanilishi  tirik  organizmlar, jumladan insonning  atrof-muhit  bilan  o‘zaro  aloqalari,  ta’siri  va  munosabatda  bo‘lishi nazarda  tutilganligi bilan bog‘liq. Ekologik muammoning mantiqiy  ma’nosi  ham  aslida tirik  organizm bilan jonsiz  tabiat  orasidagi  o‘zaro  aloqa va munosabatlarning buzilishidan iboratdir. Ushbu munosabatning  ziddiyatlashuvi  muayyan  geotizimlarda  ro‘y  berib,  hududiy  xususiyatga  ega  bo‘ladi.  Shuning  uchun  ham  mazkur  muammoni  geoekologik  muam mo sifatida tadqiq etish zarur.

 

Geoekologik muammoni bartaraf etish deganda, avvalo, dastlabki tabiiy  muvozanatni  qayta  tiklashni  tushunmoq  lozim.  Tabiiy  muvozanat  (ekologik muvozanat)ni qayta tiklash – tabiiy komponentlar va geotizimlar orasidagi o‘zaro bog‘liqlik, aloqadorlik va harakatni dastlabki holatiga yaqinlashtirishdir, lekin uni asl holiga qaytarib bo‘lmaydi.  Buzilgan  tabiiy  muvozanatni  qayta  tiklash  tadbirlarida  aho lining yashash  sharoiti  va  sog‘ligini  ham  avvalgi holatiga olib kelish lozim.  Masalan:  Orol  va  Orolbo‘yi bir-biri bilan uzviy bog‘liq  bo‘lgan  regional geoekologik  muammo  bo‘lib,  ularning  yechimi  o‘zaro  bog‘liq  kompleks  tadbirlarni  baravariga  qo‘llagan  holdagina  hal  qilish  mumkin.  Bunda,  eng  birinchi  navbatda,  tashqaridan  kelayotgan  suvning  toza  va  miqdorining  ko‘p  bo‘lishiga  erishish  lozim.  Chunki,  muammoni  tezlatuv chi  kuch  qurg‘oqchil iqlim sharoitida cho‘llashish hodisasidir.  Lokal  geoekologik  muammolar  yechimi  eng  sodda  muammolar  bo‘lib,  ularni  bartaraf  etishda,  eng  avvalo,  geoekologik  muammoli  hududning  tabiiy  geograf  sharoiti  va  tabiiy  qonuniyatlari  chuqur  o‘rganilishi  lozim.  Har  bir  geotizimning  xususiyatlariga  mos  xo‘jalik  tarmoqlari  va  tabiatdan  foydalanish  chora-tadbirlarini  qo‘llash  orqali  bunday muammolarning oldi olinadi. Masalan, yerlardan sug‘orma dehqonchilikda  foydalanilishda  har  bir  geotizimning  xususiyati  o‘rganilib,  so‘ngra shunga mos ekin turlari, sug‘orish usuli va me’yorlari, agrotexnika tadbirlarini  qo‘llash, ya’ni tabiat  bilan munosabatda uning qonunlarini buzmaslik kutilgan natijalarga erishish kafolatidir.

2 Ekologik muvozanat — inson, oʻsimlik va hayvonlar uchun zarur boʻlgan tabiiy sharoitlar muvozanati. Maʼlumki, tabiat komponentlari birbirlari bilan uzviy bogʻlangan, doim oʻzaro aloqada va taʼsirdadir. Ular komponentlar oʻrtasida muttasil ravishda roʻy berib turadigan modda va energiya almashinuvi oqibatida hosil boʻladi va tabiatning bir butunligini taʼminlaydi. Tabiat komponentlari oʻrtasidagi bunday oʻzaro taʼsir va aloqalar uzoq geologik davrlar mobaynida rivojlanib, turli joylarda turli ekosistemalarni shakllanishiga olib kelgan. Ekosistemalarda modda va energiyaning kirib kelishi bilan chiqib ketishi oʻrtasida dinamik tenglik (balans) yuzaga kelgan. Bunday tenglik yoki muvozanat ekosistemani sifat jihatdan maʼlum bir holatda uzoq muddat mavjud boʻlib turishini taʼminlaydi.

Ekologik muvozanat 2 xil boʻlishi mumkin: komponentlararo Ekologik muvozanat — ekosistema komponentlari oʻrtasidagi tenglikka asoslanadi; hududiy Ekologik muvozanat — biror hududda intensiv va ekstensiv tarzda foydalaniladigan joylarning ayrim nisbatlari asosida yuzaga kelib, shu hududning Ekologik muvozanatning buzilmasligini taʼminlaydi.