Reja: Kirish Turmush darajasi tushunchasi va uning ko’rsatgichlari tuzishi. Аhоli dаrоmаdlаri vа ularning nazariyariyasi hamda ko’rsаtkichlаri Aholi daromadlari va ularning turlari. Yashash minimum iva istemol savati

 

Reja: 

Kirish

1. 
   Turmush darajasi tushunchasi va uning ko’rsatgichlari tuzishi. 
   
2. 
   Аhоli dаrоmаdlаri vа ularning nazariyariyasi hamda ko’rsаtkichlаri
   
3. 
   Aholi daromadlari va ularning turlari. 
   
4. 
   Yashash minimum iva istemol savati. 
   

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish

Kishilаr hаyot fаоliyati uchun zаrur nе’mаtlаr to’plаmi mеhnаt shаrоiti, tа’lim, sоg’liqni sаqlаsh, оziq-оvqаt vа uy-jоy sifаti kаbi хilmа-хil ehtiyojlаrni o’z ichigа оlаdi. Kishilаr ehtiyojlаrini qоndirish dаrаjаsi jаmiyat а’zоlаrining аlоhidа оlgаn vа оilаviy dаrоmаdlаri dаrаjаsigа bоg’liq. Turmush dаrаjаsini mаmlаkаt dаrаjаsidа (butun аhоli uchun) vа tаbаqаlаshgаn mikrоdаrаjаdа (аhоlining аlоhidа guruhi uchun) qаrаb chiqish mumkin. Birinchi yondоshuv turli mаmlаkаtlаrdа аhоlining turmush dаrаjаsini аhоli jоn bоshigа to’g’ri kеlаdigаn yalpi ichki mаhsulоt ko’rsаtkichi bo’yichа аniqlаb, qiyosiy tаhlil qilish imkоnini bеrаdi.

Аhоli guruhlаri bo’yichа dаrоmаdlаr tаqsimlаnishi dinаmikаsini tаqqоslаsh istе’mоlchi byudjеti аsоsidа аmаlgа оshirilаdi. Istе’mоlchi byudjеtlаrining bir qаtоr turlаri mаvjud bo’lаdi: o’rtаchа оilа byudjеti, yuqоri dаrаjаdа tа’minlаngаn byudjеt, minimаl dаrаjаdа mоddiy tа’minlаngаnlаr byudjеti, nаfаqахo’rlаr vа аhоli bоshqа ijtimоiy guruhlаri byudjеti shulаr jumlаsidаndir.

Fаrоvоnlikning eng quyi chеgаrаsini оilа dаrоmаdining shundаy chеgаrаsi bilаn bеlgilаsh mumkinki, dаrоmаdning bundаn pаst dаrаjаsidа ishchi kuchini tаkrоr hоsil qilishni tа’minlаb bo’lmаydi. Bu dаrаjа mоddiy tа’minlаngаnlik minimumi yoki kun kеchirish dаrаjаsi (qаshshоqlikning bоshlаnishi) sifаtidа chiqаdi.

Bоzоr iqtisоdiyoti shаrоitidа o’rtаchа dаrоmаd «o’rtаchа sinf» dеb аtаlаdigаn tаbаqаlаr dаrоmаdlаri bo’yichа аniqlаnаdi. Bundаy guruh istе’mоl sаvаti to’plаmigа uy, аvtоmаshinа, dаlа hоvli, zаmоnаviy uy jihоzlаri, sаyr qilish vа bоlаlаrini o’qitish imkоniyati, qimmаtli qоg’оzlаr vа zеbu ziynаt buyumlаri kirаdi.

1. Turmush darajasi tushunchasi va uning ko’rsatgichlari tuzishi.

Turmush darajasi-bu jismoniy, manaviy va ijtimoiy ehtiyojlarning rivojlanish darajasi, qondirilganlik miqiyosi va ularing qondirish uchun yaratilgan imkoniyatlarni aks ettiruvchi kompleks ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyadir.

Turmush darajasi to’g’risida to’liqroq malumot olish uchun aholi daromadlari va ehtiyojlari, istemol darajasi va tarkibi, uy-joy, mol-mulk, madaniy-maishiy buyumlar va boshqalar bilan tabminlanganlik darajasini chuqurroq o’rganish lozim bo’ladi.

Turmush darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlar turli-tuman bo’lib, ular quyidagi turkumlarga ajratiladi:

-umumiy va xususiy;

-iqtisodiy va ijtimoiy-demografik;

-obyektiv va subyektiv;

-qiymat va natural;

-miqdor va sifat;

-istemol proportsiyasi va tarkibi ko’rsatgichlari;

-statistik va boshqa ko’rsatkichlar.

Umumiy ko’rsatgichlarga:

1.Milliy dvromad

2.Istemol fondi

3.Milliy boyliklar iste’mol fondi kabilarning aholi jon boshiga to’g’ri keladigan ulushi kiritiladi. Bu ko’rsatkichlar jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining umumiy darajasini ifodalaydi.

Xususiy ko’rsatkichlardan:

1. 
   Iste’mol darajasi va usullari.
   
2. 
   Mehnat sharoitlari.
   
3. 
   Turar-joy taminoti va maishiy qulayliklar.
   
4. 
   Ijtimoiy-madaniy xizmat ko’rsatish darajasi
   
5. 
   Bolalarni tarbiyalash sharoitlari.
   
6. 
   Ijtimoiy taminot va boshqalarni keltirib o’tish mumkin.
   

Iqtisodiy ko’rsatkichlar inson va jamiyat hayotining iqtisodiy imkoniyatlarini ifodalaydi. Jamiyat iqtisodiy taraqqiyoti va har bir insonning farovonligi (va ha-iqiy daromadlar, ish bilan bandlik va boshqalar) darajasini aks ettiruvchi ko’rsatkichlarni iqtisodiy ko’rsotkichlar sirasiga kiritiladi.

Ijtimoiy-demografik ko’rsatkichlar aholining yoshi, jinsi, kasbiy-malakaviy tarkibini, ishchi kuchini jismoniy takror ishlab chiqarishni ifodalaydi.

Obyektiv ko’rsatkichlar obnktiv (iqtisodiy, texnik va hokazo) bazaga,ega bo’lsa, subyektiv ko’rsatkichlaraholi guruhlari yoki alohida shaxslarning mehnat,oilaviy munosabatlar, daromadlar,ish, turmush tarzi vash u kabilardan qoniqish bo’yicha hisobga olinadi.

Qiymat ko’rsatkichlari barcha daromad ko’rsatkichlari va pul ko’rinishidagi boshqa ko’rsatkichlarni (tovar aylanishi, xizmatlar, tashishlar, pul jamg’armalari va qo’yilmalari va hokazolarni hajmi) o’z ichiga oladi. Natural ko’rsatkichlar natural birliklarda (dona,kvm, kubm va hokazolar) o’lchanadigan muayyan moddiy nematlar va xizmatlar-oziq-ovqat mahsulotlari, energiya istemoli, mol-mulk, turar-joylar, madaniy–maishiy tovarlar taminotining hajmini ifodalaydi.

Miqdor ko’rsatkichlari muayyan moddiy nematlar va xizmatlar istemol hajmini aniqlaydi. Sifat ko’rsatkichlari esa aholi farovonligini sifatko’rsatkichlari esa aholi farovonligini sifat jihatdan baholash imkonini beradi.

Hozirgi paytda yuzaga kelgan sharoitlarni hisobga olib, bozor iqtisodiyoti sharoitlariga muvofiqlashtirilgan quyidagi yangi ko’rsatkichlar tizimi taklif etiladi:

1)umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar;

2)aholi daromadlari

3)aholi iste’moli va harajatlari;

4)aholining pul jamg’armalari;

5)jamg’arilgan mol-mulklar va turar-joylar;

6)aholining ijtimoiy tabaqalanishi;

7)aholining kam ta’minlangan tabaqalari.

Turmush darajasini ifodalash uchun mutlaq va nisbiy qashshoqlik ko’rsatkichlaridan ham foydalaniladi. Mutlaq qashshoqlik-daromadning umuman yo’qligi yoki shaxs (oila)ning minimal turmush ehtiyojlarini qondirish uchun zarur daromadining yo’qligi. Mutlaq qashshoqlik ko’proq daydilar, boshpanasizlar va shu kabilar orasida uchraydi.

O’zbekistonda nisbiy qashshoqlik yashash minimummidan kam bo’lgan daromad miqdori bilan aniqlanadi. Jahon amaliyotida esa bu ko’rsatkich mamlakat bo’yicha o’rtacha daromadning 40-60 foizidan kam bo’lgan daromadlarga nisbatan qo’llaniladi.

2. Аhоli dаrоmаdlаri vа ularning nazariyariyasi hamda