Reja: Yonilg`ilarning xossalari va ularning turlari. Yonilg`ilarning klassifikatsiyasi va element tarkibi. Yonilg`ilarning yonishi va issiqlik berishi. Yonilg`ilarning yonishi uchun kerakli havo miqdori

4. Yonilg`ilarning yonishi uchun kerakli xavo mikdori
Amalda yonish yonilgini xavo kislorodi bilan oksidlanishini bildiradi.
Natijada ma’lum mikdorda issiklik energiyasi ajraladi va xarorat tezda oshadi.
Yonish jarayoni gamogenli, getrogenli va portlovchilarga bulinadi. Gamogenli yonishda – yonilgi va oksidlovchi gazsimon xolatda, geterogenlida reoksiyaga kirishuvchi maxsulotlar xar xil agregat xolatida,( masalan, kattik va gazsimon ) buladi.
Tarkibida S N S va O bulgan 1 kg kattik yoki suyuk yonilg`ining yonishi uchun kerakli nazariy kislorod mikdori kuyidagicha xisoblanadi.

Gazsimon yonilg`ilarning yonishi uchun kerak buladigan nazariy xavo mikdori (m³ ) kuyidagicha


Bu yerda p- uglerod atomlari soni.
m - vodorod atomlari soni
21- xavodagi kislarodning xajmiy mikdori, %
Yonilg`ilarning turlari buyicha xavoning oshikchalik koeffitsiyenti (α) ning taxminiy mikdori.

1-jadval
Xavoning oshikchalik koeffitsiyenti kiymatlari

№	Yonilg`ining turlari	α
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.	Gazsimon Benzin Dizel yekilgisi Motor moyi Kattik kukunsimon yenilgilar Korakumir, torf, utin Toshkumir Koks Ishlab chikarish chikindilari	1,05…1,20 0,90…1,15 1,20…1,40 1,50…1,70 1,04…1,10 1,50…2 1,30…90 1,40…1,60 1,60…2

Ishchi aralashmaning tarkibi xavoning oshikchalik koeffitsiyenti ( ) bilan baxolanadi. Xavoning oshikchalik koeffitsiyenti ( ) yekilgining yonishida ishtirok etuvchi xavo mikdori (N_x) ni nazariy xavo (N_n) mikdori massasiga nisbati bilan topiladi va u kuyidagicha buladi.

Ishchi aralashmaning tarkibidagi xavo va yekilgining nisbat mikdoriga karab aralashma normal, kambagal, uta kambagallashgan, boyitilgan va uta boy aralashmalarga bulinadi.
a) Normal aralashmada N _x = N _n ya’ni xavoning oshikchalik koyeffitsenti = 1 ga teng 1 kg yekilgi (benzinni) yenishi uchun 15 kg yakin xavo kerak buladi.
Dvigatel normal yekilgida ishlaganda uning kuvvati maksimalga yakin oshadi solishtirma yekilgi sarfi esa menimaldan bir necha bor kup buladi.
b) Kambagallashgan aralashmada 1 kg benzinni yenishi uchun 15 kg dan kup xavo kerak lekin 16,5 kg dan kup emas. Dvigatel bunday yekilgida ishlaganda yekilgining yenish tezligini pasayishi natijasida uning kuvvati bir necha marta kamayadi, lekin tejamkorligi oshadi.
v) Uta kambagal aralashmada 1 kg benzinni yenishi uchun 16,5 kg dan kup xavo kerak buladi. Dvigatel bunday yekilgida ishlaganda uning kuvvati tezda pasayadi va yenilgi sarfi oshadi, kaysiki 1,3 bulgan aralashma silindrda yenmaydi.
g) Boyitilgan aralashmada 1 kg benzinni yenishi uchun 15 kg dan kam, lekin 13 kg dan kam emas xavo kerak buladi.
Dvigatel bunday yenilgida ishlaganda yenish tezligi oshishi tufayli uning kuvvati maksimalga oshadi, lekin iktisodlik darajasi yemonlashadi.
Uta boy aralashmada 1kg benzinni yekishi uchun 13 kg dan kam xavo kerak buladi. Dvigatel bunday yekilgida ishlaganda uning kuvvati pasaydi va tejamkorligi yemonlashadi. xavoning mikdori 0,5 bulgan aralashma silindrda yenmaydi ( alangalanmaydi)
Dvigatelning ishlash rejimiga karab ning mikdori = 0,6 1,5 gacha uzgarib turishi mumkin.
Dizel dvigatellarida ning mikdori = 1,20 1,66 gacha buladi, chunki ularda ishchi aralashmani tayorlash sharoiti yomonrok, karbyuratarli dvigatellarga nisbatan.
Dvigatelni kambagal yenilgida ishlayetganligini oddiy tashki kurinishi karbyuratorda ovoz chikarib pakkillashi, boy yenilgida ishlayetganligining belgisi chikarish trubasidan pakkilab tovush chikishidir.