S. X. Jalilova o’smirlik davrida kasbiy niyatlar shakllanishining psixologik xususiyatlari

O`smirlarning kasbiy niyatlarning ko’rsatkichlari

O’smirlarda kasbiy ustanovkalarning kasbiy niyatlar bilan mutanosibligi

	Qat’iyatsizlik	Ratsionallik	Optimistik munosabat	Kasb tanlashda o’z imkoniyatlarini baholash	O’zgalarga bog’liqlik
Hayotiy rejalar	,289	,162	,187	,394(*)	-,021
Kasbiy niyatlar	,301	,226	,188	,311	-,090
Kasbi haqida bilimi	,385(*)	,193	,171	458(*)	-,046
Kasbga tayyorligini baholash	,297	,360	,288	,356	,168
Kasbga yo’naltirish samaradorligi	,144	,219	,136	,371(*)	,031

• 7-sinf o’quvchilarda kuzatilgan korelyatsiya natijalari

9-sinf o’quvchilarida esa Kasbiy ustanovkalarni aniqlash metodikasi bilan kasbiy niyatlarni aniqlash metodikasida hech qanday aloqadorlik kuzatilmadi.Ammo kasbiy niyatlarni aniqlash metodikasi bilan kasb tanlash motivi o’rtasidagi korrelyatsiya mavjud uni quyidagi jadvalda keltirib o’tamiz.

	Nufuzli kasbni egallash	Moddiy manfaatdorlikka ega bo’lish	Tanlangan kasbning ijod bilan bog’liqligi
Hayotiy rejalar	,420(*)	,199	,059
Kasbiy niyatlar	,410(*)	,348(*)	-,084
Kasbiy bilimlari	,308	,249	-,138
Kasbga tayyorligini baholash	,322	,120	-,183
Kasbga yo’naltirish samaradorligi	,151	-,045	-,185

• IIIBOB. O’SMIRLARDA KASBIY NIYATLAR SHAKLLANISHINI BELGILOVCHI OMILLARNI EKSPERIMENTAL O’RGANISHSH

• O’tkazilgan metodika natijalariga muvofiq, kasbiy niyatlari past ko’rsatkichga ega bo’lgan o’quvchilar 29 kishini tashkil etib, trening dastur asosida rivojlantirildi. O’smirlarning hayotiy rejalari niyatlar majmui sifatida asta-sekin hayot dasturiga aylanadi.Bunda aks ettirish predmeti nafaqat yakuniy reja, balki unga yetishish yo’llari hamdir. O’quvchilarning hayotiy rejalari- bu kasbiy qiziqishi va niyatlari bilan bog’liq jarayondir.

		O’rtacha qiymat		Sinaluvchilar soni	Standart og’ish	t (Styudent mezoni qiymati)
	O. Hayotiy rejalar	,6621		29	,04271	-17,366***
	K. Hayotiy rejalar	,8521		29	,05321
	O. Kasbiy niyatlar	,5183		29	,11973	-12,976***
	K. Kasbiy niyatlar	,8410		29	,05226
	O. Kasbi haqida bilimi	,5775		29	,100983	-16,974***
	K. Kasbi haqida bilimi	,8634	29		,04790
	O. Kasbga tayyorligini baholash	,5110		29	,11706	-16,930***
	K. Kasbga tayyorligini baholash	,8721		29	,02024
	O. Kasbga yo’naltirish samaradorligi	,5690		29	,15835	-9,632***
	K. Kasbga yo’naltirish samaradorligi	,8655		29	,04837

• Styudent t-mezoni bo’yicha qayta diagnostika natijalari

Xulosa va tavsiyalar:

• XULOSA
• Fan psixologiya tizimida psixologik jarayonlarni eksperimental o’rganish kasbiy niyatlarning shakllanishi va ularning shaxs faoliyatidagi o’rni bugungi kunning dolzarb masalalaridan ekanligi taqdimot jarayonida yana bir bor o’z isbotini topdi. Kasbiy niyatlar va ular asosida o’quvchilarning kasbiy qiziqishlari, bilimlarning rivojlanishi, kasbiy ko’nikmalarning shakllanishi har bir o’quvchining kelajakdagi qanday kasb egallashida muhim ro’l o’ynaydi.Bizning izlanishlarimiz kasb tanlash motivlarining shakllanishi, kasbiy niyatlar va kasbiy ustanovkalarning ta’siri borasidagi izlanishimiz yuzasidan bir qatorga xulosaga keldik:
• Kasb tanlash, kasbga o’zing mosligini aniqlash, kasbiy shakllanish va rivojlanish uzluksiz davom etuvchi jarayon bo’lib, davrnong o’zgarishiga qarab unga ta’sir etuvchi omillarning roli ham o’zgarib boradi. Shuning uchun mazkur yo’nalishda olib boriladigan har qanday tadqiqotlarda bu omillarni inobatga olish maqsadga muvofiq hisoblanadi.Agar shunday qilinsa, tadqiqotlardan olingan natijalarning ishonchlilik darajasi ortadi.
• Shaxsning kasbiy faoliyatiga doir psixologik muammolarni bartaraf etishning ilmiy-metodologik va nazariy metodik asoslari ishlab chiqildi.Ular kelajakda shu yo’nalishda olib boriladigan ilmiy - psixologik tadqiqotlar uchun nazariy manba bo’lib xizmat qilishi mumkin.

• Bugungi kunda kasbni o’z qiziqishlariga, real imkoniyatlariga, oldindan tuzgan kasbiy rejasiga, shaxsiy fazilatlarga mos tarzda tanlamagan o’quvchilar bo’lib, ular ma’lum bir kasbni egallash jarayonida muammolarga duch kelishlari mumkin. Bu ularning kasbiy tasavvurlari bilan bilim darajasi, zehni va qiziqishlari o’rtasidagi nomutanosiblikning natijasi hisoblanadi.
• O’smirlar kasb tanlashining o’ziga xos xususiyatlari shundaki, ularning kasbiy qiziqishlari va Kasbiy niyatlarni aniqlash metodikasidan olingan natijalarga ko’ra o’smirlarning Hayotiy rejalari bilan Kasbiy ustanovkalarni aniqlash metodikasidagi Kasb tanlashda o’z imkoniyatlarini baholash o’rtasida bog’liqlik ifoda etildi. Buni shunday tahlil qilishimiz mumkinki, o’quvchilarda o’z imkonoyatlarini baholash hayotiy rejalariga ham ta’sir ko’rsatadi.
• O’smirlarning kasbiy shakllanishi borasida ularga ta’sir etuvchi yetakchi omillar o’rnini to’g’ri belgilash va kasbiy rivojlanishdagi nuqsonlarni bartaraf etishga tayanch bo’luvchi psixologik dasturdan samarali foydalanish zarur

Tavsiyalar

• O’tkazilgan tadqiqotimiz natijalari va xulosalarga muvofiq quyidagi tavsiyalarni keltirish mumkin:
• 1.O’quvchilarning ongli ravishda o’z kasbiy faoliyatini o’rganishi hamda o’zi tanlagan soha bo’yicha kelajakda o’z faoliyatini davom ettirishga yo’naltrish.
• 2.O’quvchi -yoshlarni ongli kasb tanlash ishlarini jonlantirish va bunda psixolog bilan birgalikda ota-onalar va fan o’qituvchilarni ham jalb etish zarur.
• 3.O’smirlarda kasbiy niyatlarni shakllantirish, ongli kasb tanlashga erishish uchun treninglardan foydalanish kerak.
• 4.O’quvchilarda kasb olami bilan tanishish jarayonida o’zi sevgan kasb xususiyatlari bilan yaqinroq tanishish maqsadida o’yinlar kasb doirasida o’zini sinab ko’rish imkoniyatini yaratish, buning uchun kasblar olamiga taalluqli rolli o’yinlar tashkil etish zarur.
• 5. Tadqiqotda kasbiy niyatlarni shakllantirishning ijtimoiy psixologik mezonlarini ishlab chiqish muammosi ilgari surildi va shu muammo ichidan o’ziga xos ierarxik tizimga ega bo’lgan kasbiy ustanovkalar, kasb tanlash motivi kabi omillar asosida empirik izlanishlar olib borildi va tegishli tavsiyalar ishlab chiqildi