Samarqand davlat tibbiyot instituti

Qon plazmasining oqsillari
. Qon plazmasining oqsillarini 
ahamiyati xilma-xildir. 
1.
Qonning onkotik bosimini hosil qiladi. Qon va to‘qimalar 
orasidagi suv almashinuvini ta’minlaydi. 
2.
Oqsillar bufer xossasiga ega bo’lgani uchun qonning kislota 
ishqor muvozanatini saqlab turadi. 
3.
Oqsillar qon plazmasining muayyan darajada yopishqoq 
bo'lishini ta’minlaydi, bu esa arterial bosimni ma’lum darajada ushlab 
turish uchun ahamiyatga ega. 
4.
Qon plazmasi oqsillari eritrotsitlarning cho’kishiga to’sqinlik 
qiladi. 
5.
Plazma oqsillari qon ivishida ahamiyati katta (fibrinogen). 

---

O’quv qo’llanma 
8 
6.
Qon 
plazmasining 
oqsillari 
yuqumli 
kasalliklar 
bilan 
og‘rimaslik, ya’ni immunitetning muhim faktori hisoblanadi 
(globulinlar). 
7.
Qon plazmasining oqsillari garmonlar, mineral moddalar, 
lipidlar va xolesterin moddalarni tashishda ahamiyati katta. 
8.
To’qima oqsillari uchun rezerv hisoblanadi. 
9.
Kreator bog'lar hosil qilishda ishtirok etadi. To’qimalarning 
genetik apparatiga ta’sir etadi va ularning o’sishini, rivojlanishini, 
tabaqalanishini ta’minlaydi. Qon plazmasida bir necha o‘n turli oqsillar 
bor, ular albuminlar, globulinlar va fibrinogenlardan iborat. 
Albuminlar
barcha 
oqsillarning 
60%ni 
tashkil 
qiladi. 
Harakatchanligi yuqori (70000 mol. og‘irligi), qonning onkotik 
bosimining 80% ni tashkil qiladi. Qonda har xil moddalarni tashishda 
(xolesterin, yog‘ kislotalari, bilirubin, o‘t kislotalarni, og‘ir metall tuzlari, 
dorivor preparatlar - antibiotiklar va sulfanilamidlar) ishtirok etadi. 
Albuminlar jigarda hosil bo’ladi. 
Globulinlar
bir necha fraksiyalardan iborat: α, β, γ. γ -globulinlar 
organizmni viruslar, bakteriyalar va ularning toksinlaridan saqlashda 
muhim ahamiyatga ega. Buning boisi shuki, qondagi antitanachalar deb 
ataluvchi moddalar asosan γ - globulinlardan iborat. γ -globulinlar kasal 
organizmga 
yuborilganda 
uning 
yuqumli 
kasalliklarga 
qarshi 
chidamliligini oshiradi. So‘ngi vaqtda qon plazmasida ahamiyati katta 
oqsillar kompleksi properdin topildi. 
γ - globulinlar
karbon suv prostatik gruppa tutgan oqsil 
glikoproteindir. Plazmada aylanib yurgan glukozaning 60% ni 
glikoproteinlar tarkibida bo‘ladi. Bu oqsillar, garmon, vitamin, 
mikroelement va lipidlarni tashiydi. Eritropoetin, plazminogen va 
protrombinlar γ - globulin turkumiga kiradi. 
γ - 
globulinlar
, xolesterin, steroidlar va metall kationlarini tashishda 
ishtirok etadi. Bu oqsil fosfolipid turkumiga temirni tashib yuruvchi 
transferrin, shuningdek, qon ivishida qatnashuvchi plazma faktorlari 
kiradi. 
γ - 
globulinlar
(IgA, IgG, IgM, IgD va IgE) immunoglobulinlardan 
tashkil topgan. Organizmni virus va bakteriyalardan himoya qiladi. 
Qonning α va β agglyutininlari β - globulin turkumiga kiradi. Globulinlar 
jigarda, suyak ko’migida, taloqda va limfa tugunlarida hosil bo'ladi. 
Fibrinogen-qon ivishida qatnashuvchi plazmaning I omili. Trombin 
ta’sirida u erimaydigan fibringa aylanadi va qon laxtasini hosil qilishda 

---

K.M. Abdiyev, U.D. Dadajanov, A.G. Madasheva
9 
ishtirok etadi. Fibrinogen jigarda sintezlanadi. Oqsil va lipoproteinlar 
qonga tushgan dorivor moddalarni biriktirib olish xossasiga ega. 
Biriktirib olingan dorivor moddalar faolligini yo‘qotadi va shu 
moddaning qondagi zaxirasini hosil qiladi. Qon tarkibida dorivor 
moddalar konsentratsiyasi ozayganda, u oqsildan ajraladi va faol holatga 
o‘tadi. Organizmga bir vaqtning o’zida bir necha farmakologik moddalar 
yuborayotganda yuqoridagi holatni hisobga olish zarur. Organizmga 
yuborilgan keyingi preparat oldin yuborilgan dorivor moddani birikkan 
holatdan siqib chiqarishi va uning qondagi faol holatini kuchaytirib 
yuborishi mumkin. Plazmaning organik tarkibiga oqsil bo‘lmagan azot 
saqlovchi moddalar (aminokislotalar, polipeptidlar, mochevina, siydik 
kislotasi, kreatin, amiak) ham kiradi. Oqsil bo’lmagan azot saqlovchi 
moddalar qoldiq azot deb ataladi va uning umumiy miqdori 11-15 mmol/l 
ni (30-40 mg%) tashkil qiladi. Buyrak faoliyati buzilganda bu moddalar 
miqdori qonda ortib ketadi. Plazmaning tarkibida, shuningdek, azot 
saqlamaydigan organik moddalar ham mavjud: glukoza 3,3-5,5 mmol/1 
(80 -120 mg%), neytral yog’lar, lipidlar, gidrolitik fermentlar, 
profermentlar, qon ivishi va fibrinolizda ishtirok etuvchi fermentlar. 
Plazmaning anorganik tarkibi 0,9-1% ni tashkil qiladi. Bu moddalarga 
Na
+
, Ca
2
+
, K
+
, Mg
2
+
kationlari va CI
-
, HP0
2-
4
, HCO
-
, anionlari kiradi. Bu 
ionlar organizm barcha hujayralari, xususan, ko‘zg‘aluvchan hujayralar 
faoliyatini ta’minlaydi, osmotik bosimni yaratadi va pH ni boshqarib 
turadi. Plazmada doimo barcha vitaminlar, mikroelementlar, modda 
almashinuvining oraliq moddalari (sut va pirovinograd kislotalari) 
mavjud.