Samarqand davlat universiteti huzuridagi xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi

Tog`-vodiy shamoli
— tog`li ulkalarda tunda tog yonbag`ri va vodiy bo`ylab 
pastga tomon, kunduzi esa vodiy va yonbag`ir bo`ylab yuqori tomon esuvchi 
shamol. T. v. sh. havoning tog`lar bilam atrofdagi tekisliklarda va vodiy tagi: bilan 
yoybag`irda turli darajada: isishi hamda tunda tog`larda va yonbag`rida tez sovib 
ketishi natijasida bir xil balandlikda havo bosimida tafovut vujudga kelishi 
oqibatida hosil bo`ladi. 
Tog` daryosi
— tog`lardagi muz, qor va buloq suvlaridan boshlanib, 
shovullab tez oqadigan daryolar. Tog` daryolarida ostona va sharsharalar ko`p 
bo`ladi. Ko`pincha tor vodiylar, daralarda oqadi. M., Piskom, CHotqol, Ugom va b. 
Tog` muzliklari
— tog`larning qor chegarasidan yuqorida qor to`p-lanib, 
zichlashib hosil bo`lgan muzliklar. Ko`pincha vodiylarda, cho`qqilar atrofida, 
yonbag`irlarda bo`ladi. Qor chegarasidan pastga ham siljib tushadi. Eng katta T. m. 
Alyaskadagi Bering, Pomirdagi Fedchenko muzliklari (77 km ga cho`zilgan). 
Tropik mintaqalar
— Yer sharidagi ikkita tabiat mintaqasi. SHimoliy va 
janubiy yarimsharlarda, taxminan 20° va 30° kengliklar orasida joylashgan. Harorat 
yuqori — oylik o`rtacha harorat 10° dan ortiq, passat esib turganidan yog`in kam 

---

67 
— yiliga 50—200 mm (materiklarning sharqiy tog`li qismlarida 1000—2000 mm) 
yog`in yog`adi. Quruqlikda cho`llar va chala cho`llar, sernamroq joylarda 
savannalar va o`rmon lar tarqalgan. 
Troposfera
(yunoncha 
tropos 
— o`zgarish, 
sfera
—shar)— atmos-feraning er 
yuzasiga yaqin eng quyi qismi. Troposferaning qa-linligi qutblarda 8—10 km, o`r-
tacha kengliklarda 10—12 km, ekvator atroflarida 16—18 km. Troposferadagn 
havo asosan yer yuzasidai issiq oladi. Havo harorati troposferaning ustki 
chegarasida qutbda —55° S, ekvator yaqinida —80° S. Atmosferadagi butun havo 
massasining 4/5 qismidan ko`prog`i va suv bug`ining deyarli hammasi shu 
troposferada to`plangan. Troposferada havo gorizontal va vertikal harakat qilib, 
bulutlar paydo bo`ladi va yog`in yog`adi. 
Tundra
(fincha «
tunturi
» — o`rmonsiz yalpang qir)— subarktika 
mintaqasidagi tabiat zonasi. T. shimolda arktika muz sahrolari zonasi bilan, 
janubdy o`rmonli tundra zonasi bilan chegaradosh. T. iqlimi sovuq: qish qattiq 
bo`lib, 8—9 oy davom eta di, yoz qisqa va salqin. Iyul oyining o`rtacha harorati 
10° S dan oshmaydi. Vegetatsiya davri 50—100 kun. Tekisliklarda 150—300 mm, 
tog`larda 500 mm gacha yog`in yog`adi. Qor qoplami yupqa. YOzda tuproqning 
0,5—1,5 m qalinlikdagi ustki qismigina eriydi, T. da botqoqliklar va ko`llar ko`p. 
Asosiy o`simlikla-ri — bug`u yo`sini, lishaynik, past, bo`yli o`tlar, butalar va chala 
butalar. Hayvonlardan shimol bug`usi, buri, lemming, oq tulki, qo`chqor; 
qushlardan oq kaklik, tundra kakligi uchraydi, suvlarda baliq ko`p. YOzda har xil 
qushlar uchib keladi. Aholining asosiy mashg`uloti — bug`uchilik, baliq tutish, 
ovchilik.