Самиғов н. А. Бино


-расм. Самарқанд обидалари кошинлари



Download 11,59 Mb.
bet38/243
Sana25.02.2022
Hajmi11,59 Mb.
#256915
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   243
Bog'liq
bino va inshootlarni tamirlash materialshunosligi

2.10-расм. Самарқанд обидалари кошинлари.


1, 2 – Гўр-Амир ансамбли фрагментлари; 3, 4 – Туғлуғ-Тегин мақбараси фрагментлари, Шохи-Зинда ансамбли.



2.11-расм. Хива ш. Ичан-Қалъа обидалари кошинлари.


1 – Тош ҳовли; 2 – Пахлавон-Махмуд мақбараси.



2.12-расм. Бухоро ш. обидалари кошинлари.


1 – Абдулазизхон мадрасаси пештоқи; 2 – Ситораи-Моҳи-Хоса.
Сирларнинг физик–механик хусусиятлари (2.5–жадвал) тадқиқи кўрсатадики, уларнинг термик чидамлилиги, қатлам ялтироқлиги, ҳароратдан чизиқли кенгайиш коэффициенти (ҲЧКК) ва бошқа хоссалари фриттловчи оксид тури, сирни тоблаш ҳароратига бевосита боғлиқ бўлади. Тоблаш ҳарорати 920, 950 ва 1000оС да сир қатламининг ялтироқлик кўрсаткичи
мутаносиб равишда 29,2–30,0; 34–40 ва 59,2–60,2 бўлади. ҲЧКК эса сирнинг таркиби ва тоблаш ҳароратининг ўзгариши муносабати билан катта оралиқда ўзгармайди ва 105,1 – 108,2 ташкил қилади. Сирнинг юмшаш ҳарорати, таркибидан қатъий назар 650 – 700оС атрофидадир. Сирнинг нур ютиш коэффициенти ҳам катта оралиқда ўзгармайди ва 1,531 – 1,549 бўлади.
Сирларнинг хусусияти 20% НСl ва 20% NaOH агрессив мухитларда кескин ўзгаради. 20% НСl да 1,2,3 ва 4 номерли сирлар 44; 66,5 ва 65,5%
массасини, 20% NaOH ишқорда эса 1,2,3 ва 4 номерли сирлар 90; 100; 100 ва 100% массасини мутаносиб равишда сақлаб қолади. Уларнинг эриш бошланиши 850 – 900оС, тугаши 920 – 960оС ва ѐйилиши 950 – 1000оС.




2.13-расм. 1, 2, 3 – Шаҳрисабз ш. кошинлари (Оқсарой мажмуаси); 4


Султон-Текеш мақбараси кошинлари, Кўхна-Урганч, Туркманистон.

2.3-жадвал


Табиий хом ашѐнинг кимѐвий таркиби



Хом ашѐ

SiO2

Al2O3

Fe2O3

CaO

MgO

K2O

Na2O

SO3

ТМК



1

Ангрен каолин концентрати

58,60

27,15

1,76

0,40

-

0,15

1,16

-

11,0

100,68

2

Тошкент глинаси

52,36

11,46

3,91

12,37

2,71

1,96

2,17

-

13,06

100,0

3

Паркент глинаси

46,82

13,68

4,88

10,78

4,25

1,60

3,80

-

14,22

100,03

4

Лангар қуми

96,91

1,12

0,18

0,28

0,99

0,18

0,22

-

0,44

100,32

5

Жиззах кварци

99,30

-

0,26

-

-

-

-

-

0,18

99,74

6

Самарқанд глинаси

52,0

15,5

4,06

9,24

3,30

1,43

2,69

-

13,78

100,0

7

Каттақўрғон бентонити

41,91

16,18

3,59

10,29

4,95

1,66

9,38

-

12,04

100,0

8

Кул (Зола)

34,14

2,91

0,36

6,80

2,74

6,57

37,52

-

9,02

99,46



2.4-жадвал


Кимѐвий анализ натижалари. Геология ва геофизика институти



Номи

SiO2

Fe2O3

Al2O3

CaO

MgO

Na2O

K2O

Сu О

ТМК



1

Ангрен каолин концентрати

58,60

1,76

27,15

0,40

-

1,16

0,15

-

11,0

100,66

2

Тошкент глинаси

52,36

3,91

11,46

12,37

2,71

2,17

1,96

-

13,06

100,0

3

Паркент глинаси

46,82

4,88

13,68

10,78

4,25

3,80

1,60

-

14,22

100,03

4

Лангар қуми

96,91

0,18

1,12

0,28

0,99

0,22

0,18

-

0,44

100,32

5

Жиззах кварци

99,30

0,26

-

-

-

-

-

-

0,18

99,74

6

Самарқанд глинаси

52,0

4,06

15,5

9,24

3,30

2,69

1,43

-

13,78

100,0

7

Каттақўрғон бентонити

41,91

3,59

16,18

10,29

4,95

9,38

1,66

-

12,04

100,0

8

Фритт

57,41

2,04

0,36

4,80

2,12

4,68

26,80

0,29

-

98,50

9

Кул (Зола)

34,18

2,91

0,36

6,80

2,74

6,57

37,52

0,013

9,02

100,06

Изоҳ : ТМК - тобланганда массанинг камайиши.

2.5 – жадвал


Сирнинг (глазурнинг) физик-механик хоссалари

Сир номери



Сир намуна ранги



Сир ҳосил бўлиш ҳарорати, оС

Термик чидамлилик



Қатлам ялтироқлиги



ҳароратдан чизиқли кенгайиш коэффициенти



Юмшаш ҳарорати, оС

Микроқаттиқлик

Эрувчанлик, 0 С

Кимѐвий чидамлилик

Нур ютиши

(Appyn) ҳисоби

20-400 0С
ҳароратдаги тажриба

Бошланиши,
t1

Тугаши, t2

Тугаши ва ѐйилиши, t3

t 4

20% HCl да

0 % NaOH д




1.(Фритта,
спекать) паст рангли

Паст рангли

950


бошқарилади



112,3


105,2


650


5,7


850


950


1000


1100


44


90


1,544


2.Фритта Cu2O билан

Зангори рангли

920
950
1000




30
34
60,2

112,9


105,1


700


6,6


900


960


1000


1040


66,5


100


1,549


3.Фритта CuO билан

Оч феруза рангли

920
950
1000

32
24
54,2

113,2


108,2


650


6,8


850


940


980


1020


66,5


100


1,531


4.

Феруза рангли

920
950
1000

29,2
40
59,2

113,2


108,1


650


6,7


870


920


950


1020


65,5


100


1,532


77
      1. Керамик буюмлар структураси ва асосий хоссалари


Керамик материаллар ва буюмлар таркиби қотиб қолган эритманинг узлуксиз фазаси (матрица) ва эримаган гилсимон, чангсимон ва қумли фракциялар (каркас) ҳамда ҳаво тўлган ғовак ва бўшлиқлардан иборат бўлгани учун уларни композицион материаллар дейиш мумкин. Матрица материали микроструктурани ташкил қилади. Керамик материалларнинг матрица қисми кристалл тузилишдаги алюмосиликат минералларидан ва аморф тузилишдаги шишасимон осон эрийдиган компонентлардан иборат бўлади.
Гилтупроқ асосидаги керамик массани пишириш жараѐнида 110–250 оС ҳароратда гилни ташкил этган минераллар ва ғоваклардан эркин холда ва адсорбцияланган сувлар буғланади. 250–900оС ҳарорат оралиғида дегидратация юз беради; 520–590оС оралиғида каолинит, 800–850оС ҳароратда монтмориллонит ва гидрослюдадан кимѐвий боғланган сувлар чиқиб кетади. Бу жараѐн эндотермик бўлиб, пиширилаѐтган буюмнинг киришишига олиб келади. Етарли даражада пишмаган буюмда каолинит кристали ўрнига аморф холдаги метакаолинит Al2O3·2SiO2 ҳосил бўлади. Айнан шу ҳарорат оралиғида карбонатлар диссоциацияланади ва СО2 гази ажралади, органик аралашмалар ѐниб кетади.
Ҳарорат кўтарилиши натижасида дегидратацияланган бирикмалар бирламчи оксидларга парчаланади (SiO2, Al2O3, СаО ва бошқ.), 900–1250оС ҳароратда қаттиқ фаза холатидаги янги алюмосиликатлар – турғун бўлмаган силлиманит Al2O3·SiO2, кристалли муллит 3Al2O3·2SiO2 ҳосил бўлади. Ҳарорат ошиши билан муллит миқдори ошиб боради, муллитланиш жараѐни эса экзотермик таъсир (эффект) ва эритмани зичлаштирувчи киришиш билан характерланади. 1000–1200оС да муллитланиш жараѐни тезлашади. Силлиманитдан қайта кристалланиб мулит ҳосил бўлиши қуйидаги реакция билан амалга ошади:
3 (Al2 O3 · SiO2) = 3 Al2 O3 · 2SiO2 + SiO2.
Табиий муллитнинг янги бирикмаларини кўплаб ҳосил бўлиши буюмнинг юқори ҳароратга бардошли бўлишини таъминлайди.
Ҳароратнинг ортиши натижасида эркин холда қолган кремнезем аморф холатдан кристалл холатга ўтади. Бунда кристобалит ҳосила, шпинел пайдо бўлади. Масалан, MgAl2O4 нинг ҳосил бўлиши киришиш билан изоҳланади, ҳарорат 1300 оС ва ундан ошганда шиша фазасида эриб кетади. Ушбу тизим ҳарорати муайян миқдорга етганда хом ашѐ массаси аста секин суюқ ҳолатга ўта бошлайди. Бу тизим эритма бўлса, таркибида тўла эримаган, қийин эрийдиган минераллар мавжуд бўлади. Al2O3-SiO2 тизимида нисбатан паст эрийдиган нуқта (1595 оС) 94% SiO2 (масса бўйича) кристобалит ва муллит
ўртасидаги эвтектика натижасидир. Ушбу оксидларнинг бошқа нисбатларида бирикмаларда эриш ҳарорати эвтектик нуқтадан тезда ошади, муллитда (28% SiO2, масса бўйича) 1850оС ни ташкил этади. 1595–1850оС ҳарорат оралиғида қаттиқ муллит суюқ эритмада бўлади.
Таъкидлаш зарурки, гилтупроқ массасининг компонентлари орасидаги кимѐвий ўзаро таъсирлар қаттиқ фаза ҳолатидаѐқ бошланади; ҳарорат ошиши билан масса босқичма – босқич суюқ ҳолатга ўтади. Керамик эритма кўплаб оддий ва мураккаб бирикмалардан иборат бўлади.Керамик эритмани совутиш, қўшилмалардан нисбатан тозаланган кристалларнинг чўкиши билан ифодаланадиган кристалланиш жараѐни билан характерлидир. Кам эрувчан хусусиятли тоза компонентлар, масалан, гилтупроқ моддаларда бирламчи ҳисобланган Al2O3 ва SiO2 корунд кристаллари ва α – кристобалит кўринишида мутаносиб равишда 2050оС ва 1723оС ҳароратда ажралиш имкониятига эгадир. Минерал қўшилмалар бўлгани туфайли муллитланиш жараѐни тезда юз беради, холбуки 1595 оС ҳароратда кристобалит ва муллит ўртасида қаттиқ эвтектика ҳосил бўлади (2.14 – расм).
Кристалланиш жараѐни тўла юз бермайди, чунки одатдаги совутиш тезлигида эритманинг катта ѐки кичик қисми чўкма тушиши натижасида тез совутилган суюқликка, яъни шишага айланиб қолади.
Кейинги совутиш жараѐни α – кристобалитнинг β– кристобалитга ўтиши, кейин β– кварцнинг α– кварцга айланиши билан характерлидир.
Керамик массанинг қотиши натижасида микрокомпозит ҳосил бўлади, яъни совутилганда кристалланадиган

кристалл муллит доналари, кремнеземнинг турли модификациялари ва бошқа

Download 11,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   243




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish