Sanaat kárxanalarında basqarıw usılınıń qáliplesiwi hám oziga tán

Lekciya - 2. Sanaat kárxanaları menejmentiniń basqarıw usılları.
Joba :
1. Sanaat kárxanalarında basqarıw usılınıń qáliplesiwi hám oziga tán qásiyetleri.
2. Basqarıw usıllarınıń gruppalanıwı hám basshılıq túrleriniń túrleriniń oziga tán qásiyetleri.
3. Baslıq pazıyletleri hám mádeniyatı.

8. 1. Sanaat kárxanalarında basqarıw usılınıń qáliplesiwi hám oziga tán
qásiyetleri.
Usıl - bul islew, basqarıw daǵı oziga tán jal, usıl manosini ańlatadı.
Sol noqatı -názerden tómendegi túsiniklerdi ajrata biliw kerek:
- basqarıw usılı ;
- jumıs usılı ;
- baslıqtıń jumıs usılı.
Basqarıw usılı - bul basqarıw processinde júzege shıǵıs mashqalalardi sheshiw usılları, jalları kompleksi bolıp tabıladı.
Jumıs usılı - bul basqarıw funktsiyaların nátiyjeli orınlaw maqsetinde qandayda birbir organdıń yamasa baslıqtıń boysunuvchilarga anıq hám salıstırǵanda turaqlı tasir korsatish usılı hám jalları kompleksi bolıp tabıladı. Mısalı :
 mámleket basqarıw shólkemleriniń jumıs usılı ;
 ministrlik, komitet, hákimlerdiń jumıs usılı ;
 sud, prokuraturanıń jumıs usılı ;
 kárxana, tsexlarning jumıs usılı ;
 ayırım basshılardıń jumıs usılı hám taǵı basqalar.
Basqarıwdıń túrli tekshe hám basqıshlarında turǵan basqarıw shólkemleri hám basshılardıń jumıs usılları hár túrlı bolıp tabıladı. Sol kózqarastan jumıs usılı oǵada kop qırlı túsinik bolıp tabıladı. Menejment kózqarasınan alıp qaraǵanda, ulıwma oxshash kisiler bolmaganidek, wazıypalar kopligi sebepli ulıwma birdey basqarıw usılı da bolmaydi. Baslıq tek oziga tán ózgeshelik hám sapalar jardeminde tek oziga tán, oziga tiyisli usılda jumıs júrgizedi. Sol mániste usıl baslıqtıń shaxs retindegi qásiyetlerinigina emes, bálki iskerlik qásiyetlerin da ańlatadı. Kisilerdi basqarar eken, baslıq jámááttiń nátiyjelik maqsetin kora biladi jáne onı sol maqset tárepke yonaltiradi.
Baslıqtıń jumıs usılı - bul basqarıw processinde malum máseleni hal qılıwda onıń oziga tán jaqınlawı bolıp tabıladı. Baslıq qarar qabıl etkende, onıń atqarılıwın shólkemleskende hám qal astında isleytuǵın xızmetkerler jumısın qadaǵalaw etkende az wazıypalarına muwapıq tárzde jumıs koradi. Bunda hár bir baslıq oziga tán túrde, basqarıw processinde oziga uyqas bolǵan, az basshılıq usılın belgileytuǵın usıllar menen háreket etedi. Baslıqtıń jumıs usılı qal astında isleytuǵın xızmetkerler menen baylanısında, olardıń óz-ara munasábetinde quram tabadı.
Usıl basqarıw organınıń intellektuallıq potencialı, sapaları, onıń individual qásiyetleri menen belgilenedi.
Basshılıq usılı basqarıw usılları menen arnawlı bir ozaro baylanısda baladı. Basqarıw usılı hám taǵı basqarıw iskerligin ámelge asırıw usılları hám jalları kompleksinen, basqarıw sistemasına nátiyjeli, maqsetke muwapıq tasir korsatishidan, yaǵniy basqarıw funktsiyaların ámelge asırıw mexanizminen ibarat esaplanadi. Lekin mına nárseni ayrıqsha itıbarǵa alıw kerekki, usıl - bul birotala ob'yektiv, baslıqǵa baylanıslı bolmagan hám ǵárezsiz túsinik bolıp tabıladı. Usıl, eger ol tasir otkazish usılları kompleksinen ibarat bolsada, usıldan parıq etedi, usıl baslıqtıń sub'yektiv, individual qásiyetleri menen belgilenedi. Salıstırıwlaw ushın sonı búydew múmkin, muzıka notasi hámme ushın birdey bolsada, lekin muzıkachilarnung jırlaw usıl (manera) lari hár túrlı bolıp tabıladı.
Barlıq basshılar xızmetkerlerdi xoshametlew maqsetinde basqarıwdıń ekonomikalıq usıllarınan paydalanıwları kerek. Lekin birpara basshılar individual xoshametlewge, basqaları bolsa jámáátti xoshametlewge kóbirek aqsha ajıratıwǵa háreket etedi. Birpara basshılar jıl sheregi nátiyjelerine, geyparaları bolsa jıllıq jumıs nátiyjelerine kóre sıylıqlawdı ábzal kóredi.
Buyrıq hám buyrıqlar shıǵarıw sıyaqlı basqarıwdıń shólkemlestirilgen-mamuriy usıllarınan da basshılar túrlishe paydalanadı. Bular bolmasa da buyrıq shıǵarıw hám kerisinshe, basqarıw funktsiyaların buyrıqsız da tabıslı
orınlaw múmkin.
Buyrıq shıǵarıp, onı qadaǵalawsız qaldırıw da, onıń atqarılıwı ústinen anıq hám ámeliy qadaǵalaw ornatish da múmkin. Sonday etip, arnawlı bir usıllardı ámelge asırıwǵa hár túrlı basshılar az individual usılı menen yondoshadi. Sol menen birge, basshılıq usılı pútkilley individual tıykarǵa iye dep da qaraw notog'ri baladı.
Basshılıq usılına basqarıw nızamları hám principlerı, basshılarǵa bolǵan birden-bir talaplar, jámáát degi social -psixik ortalıq, joqarı basshılar tárepinen basqarıwda qollaniletuǵın usıllar sıyaqlı kopgina ob'yektiv faktorlar tasir korsatadi. Sonday eken, hár bir baslıqtıń iskerliginde basshılıq usılınıń sub'yektiv hám ob'yektiv elementleri aralasıp ketedi.
Sub'yektiv elementler baslıqtıń :
 ıskerlik hám jeke sapaları ;
 klienti, qábileti hám qızıǵıwshılıqı ;
 bilimi, konikmasi hám uqıpı ;
 isbilermenligi hám ǵayratkorligi sıyaqlı pazıyletlerinde kórinetuǵın baladı.
Basshılardıń ıskerlik hám ruwxıy -materiallıq páziyletlerin bahalaw ámeliyatı sonı kórsetedi, bunda birinshi orında ıqtıqatlılıq, tapsırılǵan jumıs ushın shaxsan juwapkerlikti sezim qılıw, hadallıq, hújdanlıq, adamlarǵa salıstırǵanda mehribanlıq hám itibar menen munasábette bolıw turadı. Tiykarlanǵan qararlardı ǵárezsiz hám tez qabıllaw qábileti, shaxsan ıntızamlı bolıw, miynetsevarlik, shólkemlestiriwshilik, jámáátte ıntızamdı jolǵa qoyıw hám saqlay biliw qábileti júdá joqarı bahalanadı.