|
Birinchi bosqich (1991-1995 yy.) – O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinishi va O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi, bir palatali Oliy Majlisni ko’ppartiyaviylik asosida shakllantirish davrini o’z ichiga oladi.
Bu davrda “O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to’g’risida”gi (1991 yil 18 noyabr), O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (1992 yil 8 dekabr), “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to’g’risida”gi26 (1993 yil 28 dekabr), “Xalq deputatlari viloyat, tuman va shah’ar Kengashlariga saylov to’g’risida”gi (1994 yil 5 may), “Fuqarolar saylov h’uquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi (1994 yil 5 may) qonunlarning qabul qilinishi umumetirof etilgan taomoyillar asosida ko’ppartiyali, muqobil saylovlarni tashkil etishning h’uquqiyasosini yaratdi.
Bu bosqichda 1994 yil 5 mayda muh’im h’ujjat – “Fuqarolar saylov h’uquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi qonun qabul qilinganligi fuqarolarning saylov h’uquqlarini amalga oshirish va ularning o’z xoh’ish-istaklarini erkin ifodalash mexanizmini h’uquqiy jih’atdan mustah’kamlab berdi.
Yangi saylov qonunchiligi amaliyotda 1994 yilda ko’ppartiyalilik asosida o’tkazilgan parlament saylovlarida sinab ko’rildi. Uning natijasida birinchi chaqiriq Oliy Majlis uchta siyosiy partiya, h’okimiyat vakillik organlari, tashabbuskor guruh’lar tomonidan ko’rsatilgan nomzodlar asosida saylangan deputatlardan shakllandi. Shu asosda, konstitutsiyaviy-h’uquqiy mexanizmlar orqali yagona partiyaning “etkachilik roli”ga asoslanuvchi “sho’ro” siyosiy tizimidan demokratik shakllangan, ko’ppartiyaviylikka tayanadigan milliy parlament vujudga keldi.
İkkinchi bosqich (1995-2000 yy.)– milliy saylov qonunchiligining birinchi bosqichda o’tkazilgan parlament saylovlarida to’plangan amaliy tajribaga muvofiq saylov tizimining demokratik asoslarini mustah’kamlash va qonunlarga tegishli o’zgartirishlar kiritish kabi tadbirlarni o’z ichiga oladi.
Jumladan, bu bosqichda saylovlarni tashkil etish va natijalarini aniqlashda xolislik h’amda eh’tiroslarga yo’l qo’ymaslikni taminlashga qodir mustaqil organ – Markaziy saylov komissiyasi tuzish talabidan kelib chiqib, “O’zbekiston Respublikasining Markaziy saylov komissiyasi to’g’risida”gi (1998 yil 30 aprel) qonun qabul qilindi va mamlakatimiz tarixida ilk bor demokratik yo’l bilan O’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi tuzildi. Bundan tashqari, deputatlikka mustaqil nomzodlarni ilgari surishni kuchaytirish, O’zbekistonda ko’ppartiyaviylik va siyosiy fikrlar xilma-xilligini kuchaytirishga keng shart-sharoitlar yaratish maqsadida saylov qonunchiligidan “besh foizlik to’siq” h’aqidagi qoida chiqarib tashlandi va saylovchilar tashabbuskor guruh’larini bevosita nomzod ko’rsatish h’uquqlari mustah’kamlandi. Shuningdek, 1999 yil 19 avgustda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar h’amda xalq deputatlari, tuman va shah’ar Kengashlariga saylovlar to’g’risidagi qonunlarga bir qator jiddiy to’ldirishlar va o’zgartirishlar kiritildi.
Saylov jarayoning muh’im subektlari sanalgan siyosiy partiyalar faoliyatini h’uquqiy tartibga soluvchi O’zbekiston Respublikasi “Siyosiy partiyalar to’g’risida”gi qonunni 1996 yilning dekabrida qabul qilinishi 1999 yilda o’tkazilgan parlament saylovlariga yangi h’uquqiy zamin yaratdi27. Siyosiy partiyalarda Oliy Majlisda o’z siyosatini uyushgan h’olda o’tkazish uchun parlament fraktsiyalarini tashkil etishning qonuniy kafolatlari vujudga keldi. Eng muh’imi, siyosiy partiyalar saylov tartib-qoidalariga rioya qilinishini nazorat etish bo’yicha vakolatlari kengaydi va nomzod ko’rsatgan siyosiy partiya h’ar bir saylov uchastkalariga o’z kuzatuvchilarini tayinlash h’uquqiga ega bo’ldi.
1999 yilda o’tkazilgan parlament saylovlarida fuqarolar ikkinchi marotaba bir nechta nomzod orasidan o’zlariga maqullarini saylashdi, ularning h’ar biriga tegishli bah’o berishdi. Bu saylovlarda raqobat yanada kuchli, saylovchilarning nomzodlarga talablari esa yanada yuqori bo’ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
