Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Differensial renta II ning hosil boiishi Ishlab chiqarish davri	Ishlab chiqarish xarajat­lari (so'm)	Yalpi mah­sulot (tonna)	1 tonna mahsu­lotning indivi­dual qiymati (so'm)	1 tonna mahsu­lotning ijtimoiy qiymati (so'm)	Sotilgan mahsulot summasi, so'm
Qo'shimcha mahsulot, ya'ni dif­ferensial renta II, so'm
Birinchi yil	10000	20	500	500	10000	-
Ikkinchi yil	15000	40	375	500	20000	10000

Misolimizda yerga qo'shimcha 5 ming so'm xarajat qihsh natijasida qo'shimcha 20 tonna mahsulot olinsa, u holda birinchi yilga nisbatan qo'shimcha olingan 10 ming so'm daromad differensial renta II ni tashkil etadi. Bunday intensiv rivojlanish qishloq xo'jaligida bosh yo'l hisoblanadi. Chunki qishloq xo'jaligini intensiv rivojlantirmay turib, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni va jamiyat a'zolarining o'sib borayotgan talabini qondirib bo'lmaydi. Shuning uchun ham qishloq xo'jaligini intensiv rivojlantirish uchun alohida e'tibor beriladi. Bu- ning uchun qishloq xo'jaligini agrar sanoatlashgan asosga qo'yish, intensivlashtirishni tezkorlik bilan amalga oshirish choralari ishlab chiqilishi lozim. Keyingi yillarda mamlakatimizda qishloq xo'jaligini zamonaviy texnika bilan ta'minlash uzluksfz o'smoqda. Qishloq xo'jaligini intensiv rivojlantirish uchun ajratilgan kapital mablag'lar ham ortmoqda.

Agar hamma joyda bir xil xarajat qilinib, hosildorlik bir xil oshirilsa edi, unda hech qanday differensial renta II boimas edi. Gap shundaki, yer birligiga sarflangan bu xarajatlar turli hududlarda, viloyatlarda, xo'jaliklarda turlicha darajada amalga oshiriladi va natijada hosildorlik ham turlicha oshadi.
Qishloq xo'jalik mahsulotining ijtimoiy qiymati bilan yakka tartib­dagi qiymati o'rtasidagi tafovut xo'jaliklarning ustama qo'shimcha mah­sulotini tashkil qiladi. Ya'ni, differensial rentaning har ikkala ko'rinisliini (renta I va II ni) o'z ichiga oladi. Differensial renta I va II mahsulotning muayyan ijtimoiy qiymati bilan hudud bo'yicha yoki alohida olingan xo'j^likning individual qiymati o'rtasidagi tafovutdan iboratdir. Shu hosil qilingan daromadlar davlat bilan xo'jalik o'rtasida taqsimlanadi. Uning davlatga toiangan qismi yer rentasi ko'rinishini oladi (chunki bizda yer davlat mulkidir).
Differensial renta I yuqorida qarab chiqilganidek, xo'jaliklar fao­liyatiga bogiiq bo'lmagan tabiiy sharoitda vujudga keladi. Shuning uchun ham qishloq xo'jaligi korxonalarida hosil qilingan bu xildagi renta yer davlat mulki boiganligi sababli uning manfaatlari yo'hda sarf qilish maqsadida markazlashtirilgan davlat fondida (budjetida) to'planishi lo­zim. Bu hoi o'rta va yaxshi unumli yerda joylashgan xo'jaliklarning iqti­sodiy manfaatdorligiga putur yetkazmaydi, balki boshqa xo'jaliklar bi­lan ozmi-ko'pmi iqtisodiy sharoitlarni tenglashtirish imkonini beradi. Markazlashtirilgan davlat fondiga o'tgan bu mablagiar (differensial renta I)ni mamlakat oldida turgan vazifalarni bajarish, xususan yangi yerlarni o'zlashtirish va yer unumdorligini yuksaltirish bilan bog'liq boigan tadbirlarni amalga oshirish uchun yo'naltirilishi mumkin boiadi.
Differensial renta II yerdan intensiv foydalanish, ya'ni uning iqti­sodiy unumdorligini oshirish bilan bogiiq boiganligi uchun ham bu xildagi rentaning asosiy qismi xo'jaliklarning o'zlarida qoldiriiishi man- tiqan to'g'ri boiadi. Uning faqat bir qismi davlat fondiga jalb qilinishi mumkin, chunki davlat maium darajada bu rentani hosil qilishda o'z hissasini qo'shadi, ya'ni transport yo'llari qurilishiga, irrigatsiya-melio- ratsiya ishlarini amalga oshirish uchun kapital mablagiar sarflaydi, tex- nikalar, kadrlar, mineral o'g'itlar yetkazib beradi. Shunday gilib, dif­ferensial renta I va differensial renta II yer egasfi boigan davlat bilan xo'jalik yurituvchi subyektlar o'rtasida taqsimlanadi.