Шахснинг ривожланиши, тарбияси ва ижтимоийлашуви


Ривожланишнинг ёш ва узига хос хусусиятлари



Download 77,5 Kb.
bet4/5
Sana08.04.2022
Hajmi77,5 Kb.
#536568
1   2   3   4   5
Bog'liq
umumiy mustaqil 2

Ривожланишнинг ёш ва узига хос хусусиятлари. Муайян бир ёш даврига хос булган анатомик, физиологик (жисмоний) ва психологик хусусиятлар ёш хусусиятлари деб аталади. Ана шу ёш хусусиятларни хисобга олган холда таълим ва тарбия иши ташкил этилади. Шунда бола ривожланишига тарбия таъсири кучли булади.
Болаларнинг тарбиясига тугри ёндашиш, уни муваффакиятли укитиш учун бола ривожланишидаги турли ёшдаги даврларига хос хусусиятларни билиш ва уни хисобга олиш мухимдир. Чунки бола оргинизмининг усиши хам, ривожланиши хам, психик тараккий этиши хам турли ёш даврларида турлича булади. Абу Али Ибн Сино, Ян Амос Коменский, К.Д.Ушинский, Абдулла Авлонийлар хам болани тарбиялаш зарурлигини уктириб утганлар.
Боланинг узига хос хусусиятини хисобга олиш жуда мураккаб. Чунки бир хил ёшдаги болалар хам психик жихатдан турлича булиши мумкин.
Масалан, куриш ва эшитиш кобилияти, фаоллиги, тез англаш, суст фикр юритиши, ховликма ёки вазминлиги, сергап ёки камгаплиги, сергайрат ёки гайратсизлиги, ялков ёки тиришкоклиги, пала-партиш ва чала ишлайдиган, йигинчоклиги ёки ишга тез киришиб кетиши, кобилияти кабилар нерв фаолияти тизимининг таъсири булиб, укитувчи ёки тарбиячи уларни билиши зарур.
Боланинг индивидуал – узига хос хусусиятини билиш учун темпераментнинг умумий типлари ва боланинг узига хос хусусиятини урганиш методикасини билиш мухим. Темперамент (лот. «temperamentum» «кисмларнинг бир-бирига муносабати» маъносини англатиб, шахснинг индивидуал психологик хусусиятлари мажмуидир.
Шунингдек, турли ёш даврларининг узига хос ривожланиш конуниятлари хам мавжуд. Масалан, 5-синф укувчилари билан 10-синф укувчисини тенглаштириб булмайди. Шунинг учун боланинг жисмоний ва психик камолоти куйидаги даврларга булинади:

  1. Гудаклик даври – чакалоклик (1 ой) даври тугагандан то бир ёшгача булган давр.

  2. Богчагача булган ёш даври – 1 ёшдан 3 ёшгача.

  3. Мактабгача таълим ёши – 3 ёшдан 7 ёшгача.

  4. Кичик мактаб ёшидаги укувчилар –7-11-12 ёшгача.

  5. Урта мактаб ёшидаги укувчилар (усмирлар) 14-15 ёш.

  6. Катта ёшдаги мактаб укувчилари (успиринлар) – 16-18 ёш.

Кичик мактаб ёшида уйин фаолиятининг урнини энди укиш фаолияти эгаллайди. Бу жуда кийин утиш даври булиб, боланинг буйи, огирлиги жихатдан унинг ташки куриниши кам фарк килади. Суяклари котмагани туфайли тез шикастланади. Мускуллари тез усиши туфайли серхаракат булади. Бош мияси тез ривожланади.
Жисмоний усишига хос бу хусусиятлар тарбиячидан эхтиёткорликни талаб этади. Бу ёшда бола билим олиш ва урганишга кизикувчан булади.
Болалар кизикишини каноатлантирувчи кизикарли учрашув, сайр ва томоша ва экскурсияларни ташкил этиш зарур. Мазкур ёш даври укувчиларига эмоционаллик хос, уларнинг фикрлаши образли булади, хис-туйгулари мазмуни узгаради. Улар одамлар билан алока килишга кизикадилар.
Урта мактаб ёши (усмирлик 12-15 ёш). Усмирликнинг мураккаблиги анотомик-физиологик ва психологик хусусиятдаги кучли узгаришлар билан богликдир. Боланинг усиши тезлашади. Бу даврни утиш даври хам дейилади. Бу даврда жинсий етилиш даври бошланади. Бу боланинг феъл-атворига таъсир этади. Усмир хаётида мехнат, уйин, спорт ва жамоат ишлари катта рол уйнайди. Баъзиларининг узлаштириши пасаяди, интизоми бушашади.
Хозирги давр усмирларининг рухиятида куйидаги холатлар кузга ташланади:

  1. Интеллектуал ривожланиш – тафаккур кобилияти, аклий фаолиятни юкори савияда ташкил этишни талаб этади, билишга кизикиши ортади. Бу даврда тугараклар, студия, секция, турли тадбирлар утказиш катта ахамиятга эга. Уларнинг китоб укишга кизикиши ортади.

  2. Уз-узини англаш, бахолаш, тарбиялаш шаклланади. У узини бошкалар билан солиштира бошлайди.

Аммо юкоридагилар билан бир каторда усмир характерида мураккаб карама-каршиликлар хам мавжуд булади. Бу усмир фаолияти, хулкида янги хислатлар – ёш хусусиятнинг янгидан бошланиши саналади.
Лекин усмирларниг хаммасида хам билишга кизикиш даражаси юкори эмас. 38 фоиз усмир хеч кайси укув фанларини укишга кизикмайди. Бошкаларининг учта ёки иккита укув фани, аксарият холатларда эса битта укув фанига кизикиши аникланган. Кичик ёшдаги усмирлар кизикиши укитувига боглик. Лекин уларнинг кизикишлари, шунингдек, китоб укишлари хам баркарор эмас.
Турли тугаракларга 21 фоиз усмир катнашади, колганлари спорт ёки мусика билан шугулланади. 40 фоиз укувчида синфдан ташкари ишларда катнашишда хам баркарорлик йук.
Энг мухим кизикиш – телеэшиттиришларга каратилган. ТВни хар куни 88 фоиз усмир томоша килади.
Улар оддий кунни уз ихтиёрлари билан кандай утказадилар, деган саволга жавоб топиш учун утказилган тадкикот натижалари куйидагиларни кайд этди: 85 фоиз усмир вактини уз холича утказади, 70 фоизи кино ёки телевизор куради, 50 фоизи спорт билан шугулланади, 45 фоизи ухлаб ёки ётиб дам олади. Шунингдек, ёмон бахо олмаслик учун мактабга бордиган усмирларнинг сони 15 фоизни ташкил этади.
Усмирларда бирор нарсага эришишга нисбатан талаб ривожланади. Улар томонидан ижтимоий талабларнинг бажарилиши асаб тизимининг ривожланишига таъсир этади. Шунинг учун мактаб хаёти “кийин” вазифаларга тулик булади.
Бу ёшда усмирлар катталар олдида узининг эркинлигини намойиш этишга харакат килади. Уз-узини тарбиялашга булган талаб усади. “Дангаса”, “купол”, “беэътибор”, “кобилиятсиз” деган катталарнинг бахоларини улар огриниб кабул киладилар.
Усмир ёшида угил ва киз болалар уртасида фарк кучаяди. VII синфдан интеллектуал малакалар пасаяди. Шунинг учун бу даврда болалар ривожланишига катта эътибор бериш лозим.
Уз-узини тарбиялаш натижасида угил болалар кучли, эркин, эътиборли, жасур; кизлар эса – ута куникувчан, камтар ва жиддий була бошлайдилар.
Шунинг учун усмирга уз вактини режалаштиришда ёрдам бериш зарур. 13-14 ёшгача усмирда бурч хисси, масъулиятни хис этиш, вазминлик пайдо була бошлайди. Мухими, усмир шахсини хурмат хилиш, камситмаслик, катта булиб колганлигини тан олиш зарур.
Катта мактаб ёши – коллеж, лицей укувчилари (успиринлик даври 15-18 ёш). Бу давр успиринларнинг илк балогатга етган давридир. Мазкур даврда жинсий етилиш тугайди. Уларда мустакиллик сезила бошлайди. Успирин ёшлар хаётга келажак нуктаи назаридан карай бошлайдилар. Маданий даражасини орттиришга интилиш кучая боради. хис-туйгуларида хам узгариш юз беради. Уз-узларини тарбиялашга киришадилар. Идеал танлаш ва унга эргашиш кучаяди. Бу даврда улар уртасида мунозаралар утказиш яхши натижа беради. Успиринлар уз гурухига интилади. Шунинг учун хам успириннинг барча интилишлари маълум максадга йуналтирилган булиши зарур. Уларда укув фанларини танлашга нисбатан эхтиёж кучая боради.
Успиринлик бу ахлий фаолиятнинг хам ривожланиш даври саналади. Улар уз фикрларини мустакил ифодалашга харакат килиб, шахслик хислатларини намойиш эта бошлайдилар. Шунда укитувчилар ва катта ёшлилар уларнинг хали гур фикрлари ва дунёкарашларини тугри йуналтиришлари мухим. Зеро, бу даврда уз-узини англаш, маънавий-ахлокий, ижтимоий хислатлари тез шаклланади.
Бунга унинг фаолияти, жамоада ва жамоат жойларида узини тутиши, одамлар билан тез мулокотга киришиши хам туртки булади. Узини катталардек хис этиш, узига хослигини намоён этиш, бошкаларнинг диккатини узига каратишга харакат килади. Ахлокий муаммоларни уз карашлари нуктаи назаридан хал эта бошлайди. Хаёт мохияти, бахт, бурч, шахс эркинлигини уз кизикишлари билан улчайдилар. Шу боис уларга катта ёшлиларнинг бегараз, тугри йуналиш беришлари ута мухим.
Мазкур даврда ёшлар хулки хам таркиб топа бошлайди. Бунда шахснинг жамоадаги мавкеи, жамоа шахслари билан муомала-мулокоти мухимдир.
Албатта, бу борада таълим муассасасида фаолият курсатаётган ёшлар ижтимоий харакати таъсири катта ахамиятга эга. Чунки успирин-ёшлар мустахил хаёт остонасида булиб, уларнинг бу хаётга тугри кадам куйиши унинг жамиятнинг фаол фукароси булишининг мухим шартидир.



Download 77,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish