Шарқ педагогик таълимотида таълимий-ахлоқий қарашлар

Agar bilim to’q yashashga vaj bo’lsa,bo’lsa,

Ajabmasdi nodonlar ochdan o’lsa,

Lekin nodon shuncha ko’p boylik oladi,

Ko’p donolar bunga hayron qoladi.

Baxtli va davlatli bo’lmas bilimdon,

Buning barchasiga sabab osmon.

Jahonda uchraydi takror va takror

Axmoqlar hurmatda, aqllilar xor.

Kimyogar qiynalib o’lib ketadi,

Ablahga xazina nasib etadi.

Asarning “Darveshlar axloqi bayoni”, “Qanoatning fazilati bayoni”, “Sukut saqlashning foydalari bayoni”, “Ishq va yoshlik bayoni”, “Zaiflik va keksalik bayoni”, “Suhbat qoidalari bayoni” kabi boblarida esa har bir inson o’zida tarbiyalay olishi zarur bo’lgan ma’naviy-axloqiy, aqliy hamda jismoniy sifatlar, ularning mohiyati, shuningdek, ushbu xislatlarga ega bo’lishning yo’l va usullari borasida so’z yuritilgan.

Muslihiddin Sa’diy ham boshqa mutafakkirlar kabi ilm o’rganishning ahamiyati, bilim olish jarayonida amal qilinishi lozim sanalgan shartlar, mazkur shartlarga muvofiq faoliyatni tashkil etish qoidalari, ilm ahli va ularning odobi masalalari yuzasidan to’xtalib o’tar ekan, mavjud bilimlarni chuqur egallagan olimlarning xalq o’rtasida obro’-e’tiborlari yuqori bo’lishini aytadi. Bayon etilayotgan hikoyatlar mazmunida jamiyat a’zolarini oqil va dono kishilarni hurmat qilishga undovchi da’vat o’z ifodasini topgan. Ayni o’rinda ilmli kishilarning o’z bilimlarini jamiyat hamda insonlar uchun foyda keltiruvchi ishlarga sarf etishlari muhimligi alohida ta’kidlanadi: “Ikki toifa odam behuda ishlab, behuda harakat qilgan bo’ladi: biri mol-mulk yig’ib foydalanmagan va ikkinchisi esa ilm olib unga amal qilmagan odam”. Xususan: