Shunday qilib, bitta nur uzatilmaydi va biz zulmatga tushamiz

  

 

3. Illyuziya (lot. illusio — yanglish tasavvur, yanglishish) - voqelikni notoʻgʻri, 

yanglish  idrok  etish  degan  ma’noni  bildiradi.  Illuziya  2  turga  ega  bo’lib,  ular 

quyidagilar: 

  Ob’yektiv 

  Subyektiv 

Ob’yektiv illuziyalar – bu sezgi va idrokning muayyan qonunlari tufayli roʻy 

beradigan illuziyalardir. Koʻpincha, narsa va hodisalarni yaxlit idrok qilish kishida 

yanglish tasavvur hosil etadi. Ogʻirligi aynan teng, ammo kattaligi har xil boʻlgan 

ikki  buyumni  ketma-ket  koʻtarib  koʻrilsa,  kattasi  yengilroq,  kichigi  ogʻirrokdek 

tuyuladi. Buning sababi shundaki, kishi hajmi kattaroq buyumning xajmi kichikroq 

buyumdan ogʻir ekanligini oʻz tajribasida doimo sinab kelgan. Binobarin, hajmi har 

xil buyumlarni koʻz bilan idrok qilganda beixtiyor shu tajribasiga tayanib, kattaroq 

---

buyumlarni  ushlaganida  koʻproq  zoʻr  beradi,  kichikroq  buyumni  qoʻliga  olganda 

uncha zoʻr bermaydi. 

Ko’p hollarda koʻzning chalgʻishi bilan bogʻliq bu turdagi illuziyalar optik 

illuziyalar  deyiladi.  Optik  illuziya  muayyan  sharoitda  turli  kesmalar  uzunligi, 

burchaklar  kattaligi,  narsalar  oʻrtasidagi  masofalar  va  shu  kabi  oʻzaro 

taqqoslanganda kuzatiladi. Bu xil illuziyalar turmushda ko’p uchraydi. Shuningdek, 

eshitish  illuziyasi  (birovning  nutqidagi  ayrim  so’zlar  boshqacha  bir  maʼnoda 

aytilgan  soʻzdek  eshitiladi),  harakat  illuziyasi  (poyezd  juda  ham  tez  yurganda 

vagondagi kishiga goʻyo u harakat qilmayotgandek tuyuladi) va boshqalar. 

Haqiqiy  narsalarning  xayoliy  tasavvuriga  paradeyologik  illyuziya  deyiladi. 

Biror  kishi  devor  qog'ozi,  mato,  parda  yoki  yoriqlar,  bulutlarga  qarasa,  bunday 

illyuziyalar paydo bo'lishi mumkin. Faqat yuzlar yoki narsalarni emas, balki ajoyib 

tasvirlarni ham ko'rishingiz mumkin. Bu chuqurlik yoki naqshlarni tanib olishning 

illyuziyasi, ayniqsa, fitna uchun yaratilgan ikkilangan tasvir effekti natijasida yuzaga 

keladi.  Ushbu  turdagi  mashhur  ob'ektni,  masalan,  madaniy  merosni  hisobga 

olganda, bir vaqtning o'zida bir nechta odamda ko'rish mumkin.

 

 

3-rasm. Optik illuziya 

---

Subyektiv 

illuziyalar 

–  bu  insondagi  psixofiziologik,  koʻpincha 

hayajonlanish,  charchash,  qoʻrqish  holatlarida  roʻy  beradigan  illuziyalardir. 

Masalan, oʻrmondagi toʻnka qoʻrqoq odamning koʻziga biron-bir yirtqich hayvonga 

oʻxshab koʻrinadi. Sogʻlom odamlarda bu illuziya oʻtkinchi holat hisoblanib, ayrim 

psixik  kasalliklar  (makropsiya,  metamorfopsiya,  giperpatiya  va  h.k.)  natijasida 

paydo boʻladigan illuziya ancha turgʻundir. Illuziyani yoʻq narsalar bordek boʻlib 

tuyuladigan holat — gallyusinatsiya bilan farq qilish kerak. 

 

4-rasm. Subyektiv illuziya 

Illuziya xususiyatlarini bilish ulardan toʻgʻri foydalanish imkoniyatini beradi. 

Masalan, toʻla kishilar uzunasiga yoʻl-yoʻl kiyim kiyishga harakat qiladilar. Chunki 

bu  xil  kiyimlarda  kishi  illuziya  tufayli  nisbatan  ixcham  boʻlib  koʻrinadi.  Optik 

illuziyalardan tasviriy sanʼatda, meʼmorchilik va harbiy maskirovkada, bosmaxona 

shriftlarini  tayyorlashda  keng  foydalaniladi.  Subyektiv  illuziyalar  esa  xom  xayol, 

puch, amalga oshirib boʻlmaydigan narsalarda namoyon bo’ladi.