Sifatlarning yasalishi: affiksatsiya va kompozitsiya usullari bilan sifat yasash Reja

3-§.Semantik usul. Boshqa turkumga mansub so‘zlarning ma’no o‘zgarishi natijasida sifatga ko‘chish hollari ham uchraydi. Sifatga ko‘chish, ya’ni adyektivatsiya hodisasi quyidagi so‘zlar asosida sodir bo‘ladi: a) otning sifatga ko‘chishi orqali: tilla bola, asal qiz, oltin davr, kumush qish; b) fe’lning sifatdosh shakllarining sifatga ko‘chishi orqali: kelishgan yigit, turar joy, oqar suv, kelasi yil, o‘tgan zamon; g) ravishning sifatga ko‘chishi orqali: o‘zbekcha kitob, oqilona maslahat, tez odam. Bundan tashqari so‘zlarning ma’no o‘zgarishi natijasida sifatga ko‘chish hollari juft va takror qo‘llanishi asosida ham yuz beradi: oldi-qochdi gap, tolim-tolim yoki tol-tol soch, yo‘l-yo‘l ko‘ylak.
Juft so’zlar: Ma'no jihatidan bir-biriga mos kеlib, jamlik,
umumiylikma'nosini bildirgan so’z juft so’z dеyiladi. Juft so’zlar
qismlari ma'no bildirish-bildirmasligiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:
1) har ikki qismi ham yakka holda mustaqil ma'no bildirishi mumkin:
qozon-tovoq, arpa-bug’doy, katta-kichik, bir-ikki, siz-biz, unga-bunga,
asta-sеkin; 2) ikkinchi qismi yakka qo’llanmaydigan so’z bo’lishi
mumkin: kiyim-kеchak, yosh-yalang, tеmir -tеrsak; 3) birinchi qismi
mustahil ma'no bildirmasligi mumkin: qo’ni-qo’ shni, to’ s-to’polon; 4)
har
har
ikkala qismi ham ma'no ifodalamasligi mumkin: ikir -chikir, halanhihasanhi, poyintar-soyintar, uvali-juvali, apil-tapil. Juft so’zlar qismlari
ma'no jihatdan bir nеcha xil bo’ladi: 1) bir turdagi yaqin prеdmеtlarning
nomlari: qosh-qovoq, oltin-kumush, qovun-tarvuz; 2) sinonim so’zlar:
kuch-quvvat, asta-sеkin, kеksa-qari; 3) butun va bo’lak nomlari: oy-kun,
vaqt-soat, tog’-tosh; 4) antonim so’zlar: kеcha-kunduz, yaxshi-yomon,
katta-kichik. Juft so’zlarning yasalishiga ko’ra turlari: tub juft so’zlar:
sabzi-piyoz, katta-kichik, o’ynab-kulib; yasama juft so’zlar: omon-eson,
kеcha-kunduz, bordi-kеldi, kuydi-pishdi.
ADABIYOTLAR

1. 
   М.Мирзаев, С.Усмонов, И.Расулов Узбек тили. Т., «Укитувчи» 1978.
   
2. 
   Ш. Шоабдурахмонов, М.Аскарова, А.Хожиев, И.Расулов, , Х.Дониёров Хозирги њзбек адабий тили. Т., «Укитувчи» 1980.
   
3. 
   М.Ирскулов Тилшуносликка кириш. Т., «Укитувчи» 1992.
   
4. 
   А.Баскаков, А. Содиков, А.Абдуазизов Умумий тилшунослик. Т., «Укитувчи» 1981.
   
5. 
   Х.Неъматов, О.Бозоров Тил ва нутк. Т., «Укитувчи» 1993.
   
6. 
   У.Турсунов, Ж.Мухторов, Ш.Рахматуллаев Хозирги њзбек адабий тили.. 1-кисм. Т., «Укитувчи» 1979.
   

7. N. Turniyozov A.Rahimov O‘zbek tili (ma’ruzalar matni)

8. 
   www.ziyonet.uz