|
Yangi mavzu bayoni
Bu voqeiy hikoya 1965- yulda yozilgan. Unda 1917 – yillar voqealari aks etgan , o’g’rini insofga keltirgan Roqiyabibi ( kambag’al bo’lishiga qaramay , insoniyligini yuksak darajada saqlab qolgan mushtipar o’zbek kampiri ) obrazi berilgan. Hikoya “ Otamizning o’lganiga anchagina yil o’tib ketdi. Bu yil – o’n yettinchi yilning ko’klamida onamizdan ham ajralib , shum yetim bo’lib qoldik…” degan gaplar bilan boshlanadi. Asarda Roqiyabibi o’g’riga qarata : “ Tiriklik toshdan qattiq , tuyaning ko’ziday non anqoga shapig’ ( tirikchilik og’ir bo’lib qolgan) . Ro’zg’orda bo’lsa, ko’z ko’rib, qo’l tutguday arzugilik buyum qolgani yo’q. Bir chekkadan sotib yeb turibmiz. “ turib yeganga turimtog’ chidamas “ . deganlar. Zamon qattiq o’g’rigina bolam, zamon qattiq!” deganda,unga javoban o'g'ri: Mening ham ikki bolam, xotinim, bitta kampir onam bor, bir tovuqqa ham don kerak, ham suv kerak, deganlaridik, shularni boqishim kerak, to’rtta chavati non topish uchun o’zimni o’tga, cho’qqa, Alining tig’iga uraman. Zamon chappasiga ketdi. Kerinka poshsho bo’lgandan keyin urush to’xtaydi degan edilar. Hali- beri to’xtaydigan ko’rinmaydi”- deydi.
Hikoya ikki nochor odamning bir- biriga arz-holigina bo’lib qolgan emas, balki undagi obraz o’z taqdirida xalqning ahvol-ruhiyasini jamuljam etganlar.
Aslida biror odamning uyiga o’g’ri tushushi favqulotda hodisa hisoblanadi.Bilamizki, o‘g’rilik bu o’lkada oddiy hodisaga aylanib ulgurgan edi. Bunga sabab yurtda ketayotgan urush xalqning og’ir turmush sharoiti tufaylidir. Bu urush ko’plab boshqa millatlar qatori bizning xalqimiz boshiga ham cheksiz kulfatlar soldi. “Mening o’g’rigina bolam ” hikoyasi qahramonlari, aslida, mana shu urushning tirik qurbonlaridir.
Kampir va o’g’rining hasratli suhbatidan birinchi jahon urushi to’zoni tufayli nochor ahvolga tushib qolgan mehnatkash xalq turmushi manzarasi shundoqqina ko’z oldimizda gavdalanadi. Kampir ham, o’g’ri ham o’sha hayotning zarrasi. Ularning bir-birlariga munosabatlarida o’zbekka xos bo’lgan jami yaxshi fazilatlar mujassamligini o’quvchilarga o’qtirish lozim., bu yoshlarni insoniylik ruhida tarbiyalashga yordam beradi.
“O’g’ri ”ning hikoya davomida o’quvchi nazarida yaxshi odamga, mehr va ardoqqa munosib kishiga aylanib qolishi yozuvchi mahoratining ajoyib sehri, adib realizmning mo’jizakor qudrati ekanligi takidlanadi. Hikoyani o’rganish jarayonida unda qo’llangan maqol –u mattallar , ko’chma ma’nodagi iboralar , tarixiy va arxaik so’zlar ham berilgan. Ularning ma’nolari izohlanadi. Masalan; “ tiriklik toshdan qattiq’”ya’niy yashash juda qiyin , “ tuyaning ko’ziday non anqoga shapig’” non nihoyatda tansiq , kam , non toppish juda qiyin , “qut loyamut” yetarli ovqat toppish qiyin ,”turib yeganga turumtog’ chidamas” har kuni ishlamasa bir joydan biror narsa keltirilmasa hamma narsa tugaydi ,yashash qiyin ma’nosida qullangan.
Lekin, guvohi bo'lganingizdek , bu hikoyada yetimlar hovlisiga o'g'ri oralashi sokin tarzda , go'yo kundalik voqeadek bayon qilinadi. Nega shunday , degan savol o’z –o’zidan tug’iladi , to’g’rimi ? Bu savolga esa asar hodisalari yuz bergan zamon tabiatidan izlash kerak.
1865- yilda Qoqon xonligining taslim bo’lishi bilan Turkiston o’lkasi to’liq Rossiya imperiyasining mustamlakasiga aylanib qoldi. O’lkani Rossiyadan kelgan, “general – gubernator “ deb ataluvchi harbiy kimsalar idora qilardi. Ular o’zlariga quloq soladigan odamlarni mingboshi , ellikboshi sifatida joylarga boshliq etib tayinlardilar. Tug’ilish darajasi katta bo’lgan Tur kiston o'lkasida ishsizlik kuchayib borar , xalqning peshana teri evaziga yaratilgan boyliklar huzurini esa boshqalar ko'rardi.
Shu sharoitdan kelib chiqib , “ Mening o’g’rigina bolam “ hikoyasiga yondashsak , bilamizki , o’g’irlik bu o’lkada oddiy hodisaga aylanib ulgurgan edi. Yurt tepasida turganlarning har kuni qilayotgan o’g’riligi oldida, bir kambag’al oilaga boshqa bir nochorning o’g’ri sifatida tushushi favquladda hodisa bo’lmay qolgandi.
Mana shunday og’ir sharoit yetmagandek , 1914 – yilda Birinchi jahon urushi boshlangan. Unda har jihatdan ojiz Rossiyaning ham ishtirok etishi - “o’lganning ustiga chiqib tepgan bo’ldi “ desak , aslo mubolag’a bo’lmaydi.
E’tibor bersangiz , bu yerda gap faqat hikoyada bevosita ishtirok etayotgan “ qora buvi “ va “o’g’rigina bola” dagina emas. Ularning suhbati ortida norasida bolalar , ayollar va keksalar taqdiri ham turibdi. Zero , ayni shular urush asoratlarini , qiyinchiliklarini ko’proq his qiladilar. Aynan shular alohida himoyaga, e’tiborga muhtoj bo’ladilar.
E’tibor dedik. Millatga yot odamlar unga rahbarlik qilayotgan sharoitda xalqqa e’tibor to’g’risida gapirishning o’zi ortiqchadir. Shu tufayli ham muallif hikoyachi bola tilidan “Buni qarang-a, bizning uyimizga o’g’ri kepti. Bizni ham odam deb yo’qlaydigan kishilar bor ekan-da, dunyoda... ” deya kinoya qiladi. Demak, bunday oilalarni faqat o’g’rilar yo’qlashi mumkin. O’g’rining ishini qiladigan hukmdorlar esa uyga kirmay ham maqsadini amalga oshira oladi.
G’afur G’ulom hikoyasidagi fojialar 1917- yilning sentabrda , ya’ni Rossiya bu urushda borgan sari kattaroq talofatlar ko’rayotgan paytda yuz bergan. Urush talofatlari esa , bilasizki, urush ortidagi hayotni beshbattar qiyinlashtirgan edi.
Q
bag’ri-
keng
ona
uyida hozir biz “Klaster” usuli orqali ikki qahramonning xarakterini taqqoslab ko’ramiz.
mehribon buvi
Qora buvi
insonpar-
var shaxs
mushtipar volida
saxiy inson
mehri-daryo ayol ramzi
andishali uyatchan yigit
yetimlar haqqiga hiyonat
qilmaydi
mehribon va olijanob
o’rigina
bola
halol
muruvvatli yigit
oq ko’ngil
Do'stlaringiz bilan baham: |
