va saylovlar, ijtimoiy boshqaruv bilan bog‘liq masalalaming
o‘rganilishidir.
17.markaziy osiyo mamlakatlari ozining geografik joylashuvi jihatdan ham dunyo sivilizatsion taraqiyyoti uning siyosiy-huquqiy qarashlari shakllanish va rivojlanish jarayonida alohida ahamiyat kasb etadi. Ushbu hududda dastlabki siyosiy qarashlar diniy qarashlar bn qorishib ketgan. Ilki diny qarashlarning vujudga kelishi dunyoviy dinlar, buddaviylik, zardushtiylik, xristianlik dinlari va iudaistik hamda manixeylik kabi diniy qarashlarning keng tarqalishi islomgacha bolgan davlatchilik rivojlanishiga hamda uning siyosiy boshqaruv usuliga bevosita bogliq ravishda kechdi.
Xususan qadimgi davrlardan bugungi kunga qadar saqlanib kelgan turli rivoyatlar xalqlar ortasida keng tarqalgan afsonalar Alpomish, Gorogli, Kutugmish, Hasanxon, kabi xalq ogzaki ijodi namunalarida tub xalq urf odatlari davlat siyosiy boshqaruv hokimyati va u bn bogliq bolgan turli amal qilish uslublari ilk manbalar va tassavurlarda òz aksini topgandir. Shu jumladan qadimgi Baqtriya va Xorazm davlatlarining turli xalqlar va elatlarga xos siyosiy ananalari va uning idrok etilishi hamda mazkur xalqlar siyosiy huquqiy qarashlarida diniy ananalariga tayanishi jamoviylikka asoslanish xususiyatlari negizidagi umumiy qarashlarning ilk belgilari paydo bolgan edi. Shu tariqa Markaziy osiyo xalqlari diniy dunyoviy va siyosiy qarashlari shakllanish jarayoni quyidagi tarzda davrlarga bolinadi:
D)XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi siyosiy qarashlar
E)mustaqillik davri
Qadimgi diniy qarashlarning oddiy anemistik korinishidan kop xudolik politeistik darajasiga yetishi va ular asta sekinlik bn yakka hudolikka monoteistik intilishi jamiyat taraqqiyotiga ulkan òzgarishlarga sabab boldi. Xususan uch ming yillik tarixga ega bolgan Avesto kitobining tarixiy manba sifatidagi ahamiyati benihoyadir. Jumladan zardushtiylik diniy talimotida tuproq suv havo va olovning asos sifatida olinishi hamda Axuramazda va Axriman òrtasidagi kurash tom manoda zoroastrizm diniy talimotining asosiy mohiyatini ham xarakterli xususiyatlarini ham ochib beradi.
18.Abu Nasr Farobiy. Arastu asarlarini chuqur òrganib hatto uning xatolarini korsatib berishga muvaffaq bolgan. U faqat òrta asr Sharqiga emas balki Yevropa ilm ahliga ham katta tasir korsatdi. Farobiy buyuk alloma yani olim sifatid 160 dan ortiq asarlar yozib qoldirdi. Olim "Ixson al-ulum" asarida ilmlar tasnifini yaratdi 30 dan ortiq ilmlar tarifini berdi. Uning talimotiga kora ilmlar 5 turga bolinadi: 1)til 2) mantiq 3) matematika 4)tabiiy va ilohiy bilimlar 5)shahar haqidagi fanlar. Musiqashunoslik fani ham Farobiy nomi bn bogliq. Olim ijtimoiy-siyosiy hayot tigrisida "Fozil odamlar shahri" Baxt saodatga erishuv haqida kabi ilmiy asarlar yaratdi.
Inson jamoasi deya takidlaydi Farobiy--- odamlarning òz ehtiyojlarini qondirishga bolgan talablari natijasida vujudga kelgan. Òzaro yordam birlashuv natijasida kop yumushlar ijro etadi. Bunday jamoaning eng yatuk shakli bu shahardir. Farobiy dunyoda yagona bolgan umumiy insonlar jamoasini tuzishni orzu qilardi. Davlatning vazifasi-- deydi olim insonlarni baxt saodatga olib borishdir bu esa ilm yaxshi axloq yaxshi xulq yordamida qolga kiritiladi.
Farobiy davlatni boshqarishning shakllarini tahlil etdi. Olim har tomonlama yetuk shaxsning davlat boshqaruvi monarxiya yetuk xislatlarga ega bolgan bir necha odamlarni davlatni boshqarishi aristokratiya demokratiya kabi idora usullarini qayd etdi. Farobiy birinchi bolib Sharq mutaffakirlari orasida jamiyat va davlat muammolari haqida fikr yuritgan
19.A.Temur davlat taqdirini 3 narsa hal qiladi deb hisoblagan:
1.podsho
2.xazina
3.askar
A.Temur shiori ,,rosti-rusti" - kuch adolatdadir. Adolatni taminlashga katta etibor bergan.A.Temur davlatida vazirlarning aniq nerarxik tuzilmasi mavjud bòlgan:
sus-prosess) “oldinga harakat”ni anglatib, siyosiy fanlarda “qan-
daydir holat yoki hodisani izchil qonuniyatli tarzda o‘zgaritirish”
deb tushuniladi.Siyosatshunoslikda, umumiy
66 holatda olinganda, bir siyosiy voqelikdan boshqasiga ma’lum bir vaqt oralig‘ida o‘tish hodisasining ro‘y berishi siyosiy jarayon tushunchasi bilan izohlanadi. Boshqacha aytganda, siyosatning turli subyeklarini ma’lum bir maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatlari natijasida, murakkab ichki bog‘lanish asosida ketma-ket ro‘y beruvchi siyosiy voqelik va hodisalar-siyosiy jarayonni tashkil qiladi.
Siyosiy jarayonlami jamiyat bilan hokimiyat o‘rtasidagi munosa-
batiga ko‘ra ikkiga bo‘lish mumkin. Ushbu xarakterga (xususiyatlar-
ga) binoan xususiy siyosiy jarayonlar ikkiga bo‘linadi:
