Sizga tavsiya etilgan «Genetika» fani bo’yicha ma’ruza matnlari tezislari tasdiqlangan namunaviy dastur asosida yozilgan bo’lib, shu fanga doir asosiy tushunchalar va ma’lumotlar qisqacha bayon etildi

Nazorat savollari:

1. 
   Sitologiya qanday fan;
   
2. 
   Xromosoma nima;
   
3. 
   Sentromer nima;
   
4. 
   Metatsentrik xromosomalar nima;
   
5. 
   Submetatsentrik xromosomalar nima;
   
6. 
   Akrotsentrik xromosomalar nima;
   
7. 
   Yo' ldoshli xromosomalar xromosomalar nima;
   
8. 
   Kariotip nima;
   
9. 
   Diploid xromosomalar soni nima;
   
10. 
    Gaploid xromosomalar soni nima;
    
11. 
    DNK ,RNK, i-RNK, t-RNK, r-RNK nima;
    

12.Oqsillar, aminokislotalar nima;

13. Genetik kod nima;

5 - Mavzu. TUR ICHIDA DURAGAYLASHDA IRSIYAT

QONUNLARI

Reja: 1. Monoduragay chatishtirish;

2. 
   Takroriy va tahliliy chatishtirish;
   
3. 
   Chala dominantlik;
   
4. 
   Diduragay chatishtirish;
   
5. 
   Poliduragay chatishtirish;
   
6. 
   Genlarning o'zaro ta'siri;
   
7. 
   Gen va tashqi sharoit;
   

Adabiyotlar: 1,3,4,6.

Tayanch iboralar: alternativ belgilar, duragay, tur ichidagi duragaylash, monoduragay chatishtirish, dominant (ustun) belgilar, resessiv - (chekinuvchan yoki yashirin) belgilar, birinchi bo’gin duragaylarining bir xil bo’lish qоnuni, belgilar bo’yicha ajralish, Fenotip va genotip, gomozigota, geterozigota, allel genlar, takroriy to'yintiruvchi chatishtirish, tahliliy chatishtirish, chala dominantlik, diduragay chatishtirish, belgilarning bir-biridan mustakil ravishda nasldan- naslga berilish qonuni, geterozigota, poliduragay, genlarning o’zaro ta’siri^ muton, rekon, sistron, komplementar, epistaz, polimer, modifikator ta’sir, epistatik, giposttik gen, modifikator genlar, letal, poluletal genlar, Gen va tashqi sharoit

Hujayraning bo’linishi, jinsiy hujayraning rivojlanishi va urug’lanishi, avlodlar o’rtasidagi moddiy izchillikni ta’minlaydi. Irsiyatni o’rganishning asosiy metodini chex olimi Gregor Mendel (1822-1884) ishlab chiqdi. Mendelgacha XVIII asrda rus akademigi I. G. Kelreyterlar (1733-1806) tamaki o’simligini duragaylash bo’yicha ish olib bordi. Bu duragayning ota-ona organizmga nisbatan kuchli rivojlanishi ko’rsatdi. Frantsuz olimi Sh. Noden (1815-1899) duragaylarda ota-ona belgilarining ustunlik qilishini ko’rsatdi.

Bularning hammasi irsiyatning mohiyatini bilishni va uning qonunlarini ochishga erisha olmadi. Mendel bu qonuniyatni 1865 yilda ochdi, ya’ni

irsiyatni o’rganishning asosiy usuli gibridologik yoki duragaylash usulini ishlab chiqdi. U o’z tajribalarini mart oyida Brno shahridagi oz sоnli tabiatshunoslik jamiyatida e’lon qildi. Bu ish 1868 yilda «O’simliklar duragaylari ustida tajribalar» no mi bilan nashr etildi. Biroq bu ish 1900

yilgacha olimlar o’rtasida aniq bo’lmay qoldi.

Mendelning xizmatlari faqat irsiyat qonuniyatlarini kashf etishdan iborat bo’lmay, balki uning m о hiyatini tushuntirishda katta rol o'ynadi. Mendel tekshirishlarning asosiy xususiyatlaridan biri boshlangich ota-ona formalarini tanlashdan iborat edi.

1. 
   Chatishtirish uchun bir-biridan keskin farq qiluvchi belgilari bo’lgan organizmlar tanlab olindi. Bir-biridan keskin farq qiladigan juft belgilar alternativ belgilar deyiladi. Keyinchalik bu organizmlar o’zaro chatishtirildi. Chatishtirish sxemasini tuzishda ota va onalar R harfi bilan belgilanib, birinchi o’rinda urg’ochi jins О (zuxro), ikkinchi o’rinda erkak jins О eziladi. Chatishtirish Х belgisi bilan ifodalanadi.
   

Chatishtirish natijasida olingan duragay avlodlar F (lat. bolalar so’zining bosh xarfi) bilan belgilanib, uning tagiga yoziladigan son nechanchi bo’gin ekanligini ko’rsatadi.

Fi, F₂, F₃, F_n irsiyati har xil bo’lgan ikki organizmni chatishtirishdan olingan bo’gin - duragay deyiladi. Ma’lum belgilari bilan bir-biridan farq qiladigan, yoki bir turga kiradigan ikkita organizmni chatishtirish tur ichidagi duragaylash deyiladi.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com